نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز

2 گروه تاریخ دانشکده حقوق و علوم اجتماعی دانشگاه تبریز

چکیده

نزاع­های طولانی سیاسی- نظامی میان ایران و عثمانی در اوایل دوره صفویه، لطمه‌هایی به تجارت دو کشور وارد کرد و حجم آن را کاهش داد. اما پیشینهطولانی روابط تجاری چنان بود که این نزاع­ها نیز نمی­توانست آن را به‌طور کامل تحت‌الشعاع قرار دهد. دوره سلطنت شاه طهماسب از ادواری است که علی‌رغم درگیری­ها و منازعات، روابط بازرگانی ایران و عثمانی برقرار است و از مفاد معاهدات صلح که بر برقراری امنیت راه­ها و تجارت و رسیدگی به وضع تجار تأکید دارند، می­توان میزان اهمیت روابط تجاری را دریافت. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تجارت ایران و عثمانی در دوره شاه طهماسب می­پردازیم. همچنین ذیل آن، به بررسی راه­های تجاری بین ایران و عثمانی، کالاهای صادراتی و وارداتی بین دو همسایه و تجارت نامرئی خواهیم پرداخت. یافته­های به‌دست آمده از این پژوهش نشان می­دهد که دلایل اقتصادی و تجاری از عوامل بسیار مهم جنگ­های ایران و عثمانی بود و این جنگ­ها و سیاست­های تدافعی که شاه طهماسب در پیش گرفت، آثار فراوانی بر تجارت دوره صفوی باقی گذاشت.

کلیدواژه‌ها

استخری، 1368، المسالک و الممالک، به کوشش: ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
امیر اردوش، محمدحسین، 1385، "مناسبات ایران و عثمانی در دوره صفویه"، زمانه، سال پنجم شماره 50، آبان، ص 12- 4.
اولئاریوس، آدام، 1363، سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه­: احمد بهپور، تهران: ابتکار.
بار بارو، جوزافا و دیگران، 1349، سفرنامه‌های ونیز یان در ایران (شش سفرنامه)، ترجمه­: منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
باستانی‌پاریزی، محمدابراهیم، 1348، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران: بنگاه مطبوعاتی صفیعلیشاه.
پارسادوست، منوچهر، 1377، شاه طهماسب اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
پطروشفسکی، نینا ویکتوروونا و آ. یو. یاکویوسکی، 1363، تاریخ ایران از دوران باستان تا اوایل قرن هجدهم، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: پیام.
پناهی، عباس، بهار و تابستان 97، "تجزیه و تحلیل نقش سیاسی و اقتصادی دربند در دوره صفویه"، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، سال نهم، شماره 16، صص 89- 65.
پورمحمدی املشی، نصرالله، 1378، ارامنه در دوره صفویه، تبریز: دانشگاه تبریز.
پورمحمدی املشی، نصرالله و ندا سنبلی، بهار 1391، "چالش­های ایران و عثمانی در خلیج ‌فارس از شاه عباس تا سقوط صفویه"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، وزارت امور خارجه، سال سیزدهم، شماره 50، صص 25- 1.
تاورنیه، ژان باتیست، 1369، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، چاپ چهارم، تجدیدنظر و تصحیح: حمید شیرانی، تهران: سنایی و تائید اصفهان.
ترکمان، اسکندر بیگ، 1350، عالم‌آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
ثواقب، جهانبخش و احمد لعبت‌فرد، پائیز 1396، "عوامل اقتصادی تنش میان صفویه و عثمانی در قفقاز و پیامدهای آن"، پژوهش‌نامه تاریخ اسلام، سال هفتم، شماره بیست و هفتم، صص 48- 25.
جهانگشای خاقان، 1364ق.، مقدمه و پیوست­ها: الله دتا مضطر، اسلام آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
حدودالعالم من المشرق الی المغرب، 1362، به‌کوشش: منوچهر ستوده، تهران: طهوری.
خواندمیر، 1333، تاریخ حبیبالسیر، جزء چهارم از مجلد سوم، تهران: خیام.
دالساندری، وینچنتو، 1349، سفرنامه­های ونیزیان در ایران، ترجمه­: منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
دهقانی، رضا، 1371، "روابط ایران و عثمانی به مثابه­ الگوی روابط شرقی- اسلامی"، فرهنگ، پائیز 88، صص 107- 83.
رربورن، کلاوس میشائیل، 1382، نظام ایالات در عصر صفوی، ترجمه­: کیکاووس جهانداری، تهران: مرکز.
رازنهان، محمدحسن، رضا دهقانی و هادی بیاتی، 1395، "بررسی جایگاه اقتصادی عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانی در دوره صفوی"، پژوهش­های تاریخی، ش 31، صص 40- 25.
رازی، امین احمد، [بی­تا]، هفت اقلیم، ج 3، با تصحیح و تعلیق: جواد فاضل، تهران: علمی.
رحیم لو، یوسف، 1394، "ایران در عصر صفویه"، تاریخ جامع ایران، ج 11، زیرنظر: کاظم موسوی‌بجنوردی، تهران: مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
روملو، حسن بیگ، 1382، احسن التواریخ، 3 ج، به‌کوشش: عبدالحسین نوایی، تهران: اساطیر.
سیوری، راجر، 1385، ایران عصر صفوی، چ 15، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
شاردن، ژان، 1372، سفرنامه شاردن، ج 2، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران: توس.
شاو، استنفورد جی.، 1370، تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیه جدید، ج 1، محمود رمضان‌زاده، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
عابدینی، ابوالفضل، زمستان 1388، "مناسبات اجتماعی ایران و عثمانی در دوره صفویه"، فصلنامه تاریخ روابط خارجی، وزارت امور خارجه، شماره 41، صص 78- 61
عالم‌آرای شاه طهماسب، 1370، به‌کوشش: ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
فریر، رانلد، 1388، تجارت در دوره صفویه، تاریخ ایران دوره صفویان پژوهش دانشگاه کمبریج، ترجمه­: یعقوب آژند، تهران: جامی.
فوران، جان، 1390، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه­: احمد تدین، تهران: رسا.
قاسمی، قادر، محمد فتاحی و ابوالفضل علیرضالو، مطالعه ویژگی­های فتوشیمیایی و آنتی‌اکسیدان ژنوتیپ­های مختلف ریواس جمع‌آوری شده از مناطق مختلف ایران، نشریه پژوهش­های صنایع غذایی، ج 28، ش 4، سال 1397، صص 88- 73.
قریشی‌کرین، سیّد حسن و مرضیه برزن، مهر 1395، "مناسبات صفویه با عثمانی در زمان شاه طهماسب"، تحقیقات جدید در علوم انسانی، سال سوم، ش 9، صص 114-91.
قزوینی، زکریا، 1371، آثارالبلاد و اخبارالعباد، ترجمه­: محمدمراد بن عبدالرحمان، به‌تصحیح: سیّد محمد شاهمرادی، تهران: دانشگاه تهران.
کاتف، فدت آفاناس یویچ، 1356، سفرنامه کاتف، ترجمه: محمدصادق همایون­فر، تهران: کتابخانه ملی ایران.
کرزن، جرج، ن.، 1373، ایران و قضیه ایران، ج 2، ترجمه: غلامعلی وحیدمازندرانی، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گدو، گندو، "عثمانی و تجارت جهانی طرح­هایی برای بازگشت به سرمایه تاریخی"، ترجمه: نصرالله پورمحمدی املشی، نامه تاریخ‌پژوهان، پائیز 1388، سال پنجم، شماره 19.
مارکوپولو، 1350، سفرنامه مارکوپولو، با مقدمه ماسلفید، ترجمه­: حبیب‌الله صحیحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
متی، رودی، 1387، اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی (چهار مطالعه موردی)، ترجمه­: حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
_______، 1393، ایران در بحران زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمه­: حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
 
Herbert Chick, 1939, A Chronicle of the Carmelite in Persia and Paple Misson of the Seventeenth and Eigheeth Centuries, v1, London: Eyre& Spottiswoode.
A.M. Gadzhi, 1970, Great Soviet Encyclopedia.vII. London, 1970.
Robert Wolson 1974, “the siege of mosul and ottoman-persian relations 1743-1778”. India, Blommigton.
S. Soucek, 1981, Baku, Encyclopedia Iranica, vII, New York.
V. Minorsky, 1958, A History of Shervan and Darband in The 10th- 11th centuries, Britain.
Arnold, Arthur, 1877, through persia by Caravan, New York: Harper & Brothers publishers Franklin Square.