نویسنده

استادیار گروه تاریخ تمدن ملل اسلامی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران.

چکیده

دوره صفویه به لحاظ روابط خارجی، بدون شک از مهمترین ادوار تاریخ ایران است. ﺳﺎبقه ﺗﺎرﯾﺨﯽ روابط ﻣﯿﺎن خاندان صفوی با ایلات ذوالقدر به دوره شیخ جنید و شیخ حیدر صفوی بازمی‌گردد. با تأسیس سلسله صفوی و سرکوب بقایای آق‌قویونلوها توسط شاه اسماعیل و گریختن سلطان مراد آققویونلو نزد علاءالدوله ذوالقدر، اتحاد سیاسی آن دو و علل و عوامل مختلف دیگر، باعث پیدایش روابط سیاسی و نظامی میان شاه اسماعیل صفوی با ذوالقدریان برای مدت 10 سال شد. این روابط در بیشتر ایام و در ابتدا بهصورت کاملاً خصمانه بود و اما بعدها به دلایل کاملاً سیاسی- نظامی به نزدیکی و اتحاد نظامی طرفین منجر گردید. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانهای، در صدد پاسخ به این سؤالات است که روابط و مناسبات شاه اسماعیل صفوی با علاءالدوله ذوالقدر چگونه بود؟ و روابط سیاسی- نظامی آن دو حاکم تحت تأثیر کدام عامل بیرونی بوده است؟ در نتیجه مشخص شد که روابط شاه اسماعیل با علاءالدوله به دلایل مختلف، ابتدا خصمانه آغاز شد و با به قدرت رسیدن سلطان سلیم در عثمانی و رویکرد تهاجمی او نسبت به آنان، روابطشان با واسطه دولت ممالیک، دوستانه و منجر به اتحاد نظامی بین طرفین گردید.

کلیدواژه‌ها

ابن ایاس، محمد بن احمد، 1984، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، المحقق: محمد مصطفی، قاهره: الهیئه المصری العامه للکتاب.
ابن زنبل الرمال، احمد بن علی، 1998، آخره الممالیک أو واقعه السلطان الغوری مع سلیم العثمانی، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قاهره: الهیئه المصریه العامه للکتاب.
احمد سعید، سلیمان، 1972، تاریخ‌الدول الاسلامیه و معجم‌الأسر الحاکمه، قاهره: دارالمعارف.
احمد یاقی، اسماعیل، 1391، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، چاپ هفتم، ‌ترجمه: رسول جعفریان، قم: انتشارات حوزه و دانشگاه.
انتشارات اطلاعات، 1363، تاریخ عالم آرای صفوی، به‌کوشش: یدالله شکری، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.
امینی هروی، ابراهیم بن میرک جلال‌الدین، 1383، فتوحات شاهی تاریخ صفوی از آغاز تا سال 920 ق.، به‌تصحیح و تحشیه: محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
انتشارات علمی و فرهنگی، 1384، عالم آرای شاه اسماعیل، به‌تصحیح: اصغر منتظرصاحب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اوزون چارشی لی و اسماعیل حقّی، 1379، تاریخ عثمانی (از فتح استانبول تا مرگ سلطان سلیمان قانونی)، چاپ دوم، ‌ترجمه: ایرج نوبخت، تهران: انتشارات کیهان.
باسورث، ادموند کلیفورد، 1381، سلسله‌های اسلامی جدید راهنمای گاهشماری و تبارشناسی، ‌ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
بروکلمان، کارل، 1984، تاریخ الشعوب الاسلامیه، نقله الی العربیه نبیه امین فارس و منیر بعلبکی، بیروت: دارالعلم للملایین.
بنیاد دایره‌المعارف اسلامی (ناشر)، 1392، دانشنامه جهان اسلام، جلد 18، زیرنظر: غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، صص. 868-861.
پارسادوست، منوچهر، 1388، شاه اسماعیل اول: پادشاهی با اثرهای دیرپای در ایران و ایرانی، چاپ سوم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
حسینی استرآبادی، حسین، 1364، از شیخ صفی تا شاه صفی (تاریخ سلطانی)، به‌کوشش: احسان اشراقی، تهران: انتشارات علمی.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین، 1380، تاریخ حبیب السیر، چاپ چهارم، زیرنظر: محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی خیام.
خواندمیر، امیر محمود، 1370، ایران در روزگار شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی، به‌کوشش: غلامرضا طباطبایی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
دالساندی، ونچنتو و دیگران، 1381، سفرنامه‌های ونیزیان در ایران (شش سفرنامه)، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: انتشارات خوارزمی.
روملو، حسن بیگ، 1357، احسن التواریخ، به‌تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
سرور، غلام، 1374، تاریخ شاه اسماعیل صفوی، ترجمه: محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری‌فرد، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
سعدالدین افندی، 1280-1279 ق.، تاج التواریخ، استانبول: مطبعه عامره.
سومر، فاروق، 1371، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ‌ترجمه: احسان اشراقی و محمدتقی امامی خویی، تهران: انتشارات گستره.
شرف‌الدین علی یزدی، 1387، ظفرنامه، چاپ: سعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی، تهران: انتشارات مجلس شورای اسلامی.
عالی افندی، مصطفی، 1277ق.، کنه الاخبار، استانبول: تقویم‌خانه عامره.
عبدی بیگ شیرازی، 1369، تکمله الاخبار، به‌تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: نشر نی.
فلسفی، نصرالله، "جنگ چالدران"، مجله دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، دی ماه 1332، سال اول، شماره2، (پیاپی2)، صص. 127-50.
قمی، قاضی احمد، 1359، خلاصه التواریخ، به‎کوشش و تصحیح: احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
لین پل، استانلی و دیگران، 1370، تاریخ دولت‌های اسلامی و خاندان‌های حکومتگر، جلد 2، ترجمه: صادق سجادی، تهران: نشر تاریخ ایران.
مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1364، جهانگشای خاقان، به‌تصحیح و مقدمه: الله دتا مضطر، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
مصطفی، احمد عبدالرحیم، 1998، فی اصول التاریخ العثمانی، بیروت: دارالشرق.
مقریزی، تقی‌الدین ابوالعباس احمد بن علی، 1997، السلوک لمعرفه دولالملوک، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
منجم‌باشی، احمدبن لطف‌اللّه، 1285 ق.، صحائف الاخبار، استانبول: مطبعه عامره.
منشی قزوینی، بوداق، 1378، جواهرالاخبار، به‌تصحیح و تعلیقات: محسن بهرام‌نژاد، تهران: میراث مکتوب.
مینورسکی، و.، 1378، سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکرهالملوک، چاپ سوم، ‌ترجمه: مسعود رجب‌نیا، به‌کوشش: محمد دبیرسیاقی، تهران: امیرکبیر.
واله اصفهانی، محمد یوسف، 1372، خلد برین، چاپ دوم، محقق و مصحح: میرهاشم محدّث، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
هینتس، والتر، 1361، تشکیل دولت ملی در ایران، چاپ دوم، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
 
Rabie .H; 1978, Political Relations Between the Safavids of Persia and the
Mamluks of Egypt and Syria in the Early Sixteenth Century, Journal of the
American Research Center in Egypt, Egypt:American Research Center in
Egypt (ARCE) Publisher ,Vol. 15, 75-81.
Uzuncarsili Ismail Hakki, 1988, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Publisher Turk Tarih Kurumu Basimevi.
Encyclopaedia of Islam, 1991, New Edition, Edited by Lewis B., Pellat.C. H.&Schacht.J., Leiden, Vol. 2, 239.