نویسندگان

1 استادیار گروه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی دانشگاه پیام نور، مرکز تهران جنوب

2 گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 دانش‌آموخته دکترای تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

وابستگی ایران به انگلستان در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی و دخالت آن کشور در امور ایران قابل مشاهده است. نقش انگلیسی­ها در کودتای 28 مرداد 1332 موجب احساس دِین بیشتر شاه نسبت به حامیان خود شد و راه را برای دخالت هر چه بیشتر آن‌ها در امور ایران فراهم ساخت. این دخالت­ها محدود به مسائل سیاسی نمی­شد و ابعاد اقتصادی و فرهنگی را نیز در بر می­گرفت. پژوهش حاضر که با مراجعه به کتب و اسناد صورت گرفته، با روش توصیفی- تحلیلی در پی آن است که جنبه­های مختلف نفوذ و دخالت­های انگلیس را در امور نظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران مورد پژوهش قرار دهد. یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که انگلیسی­ها مخصوصاً با انتخاب مهره­های متمایل به خود در مناصب مهم، سیاست­های راهبردی‌شان را در ایران دنبال می­کردند. از جنبه اقتصادی روابط اقتصادی ایران و انگلیس کاملاً به سود آن کشور بود و منابع مالی هنگفتی برای آن‌ها به همراه آورد. در عرصه فرهنگی نیز انگلیسی­ها کوشیدند با اقدامات فرهنگی متنوع، در جهت سوق دادن افکار جامعه ایرانی با سیاست­های خود حرکت کنند.
 

کلیدواژه‌ها

اسناد:
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 4487.
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 36411.
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 36594.
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 36600.
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 36614.
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 36620.
آرشیو اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر، شماره 36698.
 
کتاب‌ها:
آبادیان، حسین، 1383، دو دهه واپسین حکومت پهلوی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی.
آذرنیوشه، عباسعلی،"نقش کمپانی هند شرقی انگلیس و تشدید کشمکش­های استعماری"، فصلنامه مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، 1393، سال ششم، شماره بیستم، زمستان 1393، 42- 7.
آوری، پیتر، 1382، تاریخ معاصر ایران، ترجمه: محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: عطائی.
اتحاد، هوشنگ، 1382، پژوهشگران معاصر ایران، تهران: فرهنگ معاصر.
الموتی، مصطفی، 1371، ایران در عصر پهلوی، لندن: پکا.
امیری، افشار (مترجم)، 1389، یاداشت­های سیاسی ایران (1344-1260ش.)، ترجمه: افشار امیری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
 ایوانف، م. س.، 1356، تاریخ نوین ایران، ترجمه: هوشنگ تیزایی، حسن قائم­پناه، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
بعضی از اسناد مربوط به مبارزه با مداخلات بیگانگان در امور کشوری از آغاز بنیانگذاری شاهنشاهی پهلوی، ]بی‌تا[، ]بی­جا[: مؤسسه پژوهشی و مطالعات فرهنگی.
بولارد، سر ریدر، 1378، خاطرات سر ریدر بولارد، ترجمه: غلامحسین میرزاصالح، تهران: طرح نو.
تبرائیان، صفاء‌الدین، 1377، سراب یک ژنرال: بازشناسی نقش ارتشبد طوفانیان در حاکمیت پهلوی دوم، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
تسبیحی، محمدحسین، 1353، از خوانسار تا خراسان، راولپندی: محمدحسین تسبیحی.
تویسرکانی، شاهرخ، ]بی­تا[، نگرشی نو در سیاست مستقل ملی ایران از آغاز تا امروز، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
حسین­زاده، منصور، 1370، تاریخ مجلات کودکان و جوانان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، 1366، از ظهور تا سقوط (مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا)، تهران: مرکز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریکا.
دلدم، اسکندر، 1380، خاطرات من و فرح پهلوی، تهران: به آفرین.
ذوقی، ایرج، 1367، ایران و قدرت­های بزرگ در جنگ دوم جهانی، تهران: پاژنگ.
رستمی، فرهاد، 1382، خاندان پهلوی به‌روایت اسناد، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر.
زرین­کلک، بهناز، 1382، اسنادی از روابط ایران و انگلیس (1325-1320ش.)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
سفری، محمدعلی، 1373، قلم و سیاست، تهران: نارمک.
سوداگر، محمدرضا، 1369، رشد روابط سرمایه‌داری در ایران 1357-1342ش.، تهران: شعله اندیشه.
سولیوان، ویلیام و آنتونی پارسونز، 1372، خاطرات دو سفیر، مترجم: محمود طلوعی، ]بی­جا[: علم.
طلوعی، محمود، 1369، ترس از انگلیس، ]بی­جا[: انتشارات هفته.
فردوست، حسین، 1370، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
فوران، جان، 1377، مقاومت شکننده، ترجمه: احمد تدین، تهران: رسا.
قره­باغی، عباس، 1365، اعترافات ژنرال (خاطرات ارتشبد عباس قره­باغی)، تهران: نشر نی.
کامور، جواد، 1385، نامی که ماند، تهران: سوره مهر.
گزارش سالیانه وزارت امور خارجه، 1350، روابط خارجی ایران در سال1350 ش.، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
--------------------------، 1351، روابط خارجی ایران در سال1351 ش.، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
--------------------------، 1352، روابط خارجی ایران در سال1352 ش.، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
--------------------------، 1353، روابط خارجی ایران در سال1353 ش.، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
--------------------------، 2534، روابط خارجی ایران در سال 2534 شاهنشاهی، ]بی­جا[: ]بی­نا[.
گلبن، محمد، 1379، گلزار خاموش، تهران: رسانش.
علم، امیر اسدالله، 1371، گفتگوهای من با شاه (خاطرات امیر اسدالله علم)، ترجمه: گروه مترجمان انتشارات طرح نو، تهران: طرح نو.
محمدی، هادی و زهره قایینی، 1381، تاریخ ادبیات کودکان ایران، تهران: چیستا.
مؤسسه مطالعات و پژوهش­های سیاسی، 1381، اسناد فراماسونری در ایران، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
-----------------------------------، 1388، ایران و استعمار انگلیس، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
وزارت اطلاعات، 1377، غارتگری شرکت‌ها و مؤسسات خارجی، 1377، تهران: مرکز اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
---------------، 1382، کانون نویسندگان ایران به روایت اسناد ساواک، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
-------------، 1383، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج. 15، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
-------------، 1385، انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، ج. 21، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
وزارت امور خارجه، 1370، اسناد معاهدات دو جانبه ایران با سایر دول، تهران: واحد نشر اسناد، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی وزارت امور خارجه.
هلیدی، فرد، 1358، دیکتاتوری و توسعه سرمایه­داری در ایران، ترجمه: فضل­الله نیک­آیین، تهران: امیرکبیر.
هنت، پال، 1365، کشیش‌های انگلیسی در دوران انقلاب اسلامی ایران، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات.
هوشنگ‌مهدوی، عبدالرضا، 1368، تاریخ روابط خارجی ایران (از پایان جنگ دوم جهانی تا سقوط رژیم پهلوی)، تهران: امیرکبیر.
--------------------، 1385، در حاشیه سیاست خارجی، تهران: آسیم.