نویسنده

دانشیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند

چکیده

سرزمین‌های خاوری ایران از سده نوزدهم، عرصه رقابت ژئوپلیتیک گسترده روسیه و بریتانیا واقع گردید. به این رقابت‌ها و تکاپوهای سیاسی، بازی بزرگ اطلاق شده است. در روند بازی بزرگ، بازیگران اصلی به اهمیت دانش و اطلاعات و تأثیر آن در تحکیم قدرت وقوف یافته و در صدد افزایش توان اطلاعاتی خویش برآمدند. در میان منابع اطلاعاتی دول استعماری، گزارش‌های کنسولی جایگاه ویژه‌ای دارد. مقاله پیشِرو با تکیه بر گزارش‌های محرمانه کنسولگری بریتانیا در سیستان و قاینات، در صدد تبیین ژئوپلیتیک رقابت قدرت‌ها در بازی بزرگ است. یافته‌های حاصل از این بررسی، افزون بر بازروایت رقابت‌های سیاسی و اقتصادی بازیگران اصلی، نشانگر جایگاه رقابت اطلاعاتی در بازی بزرگ و تکوین رابطه ژئوپلیتیک مبتنی بر نفوذ در شرق ایران است.

کلیدواژه‌ها

جونز، جفری، ۱۳۹۳، تاریخ اقتصادی ایران، تاریخچه بانک شاهی در ایران، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی و انجمن ایرانی تاریخ.
حافظ‌نیا، محمدرضا، ۱۳۸۵، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، مشهد: انتشارات پاپلی.
حائری، عبدالهادی، ۱۳۶۸، ایران و جهان اسلام، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس.
دیکسون، دبلیو. ای. آر.، 1391، شرق ایران، ترجمه: محمود رفیعی، تهران: هیرمند.
رایت، دنیس، 1385، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان، ترجمه: اسکندر دلدم، تهران: به‌آفرین.
رفیعی، محمود ( مترجم)، 1394، گزارش‌های محرمانه کنسولگری انگلیس در سیستان و قاینات سال‌های 1911-1909 میلادی/ 1290-1288 خورشیدی، ۱۳۹۴، تهران: هیرمند.
--------------------، 1395، گزارش‌های محرمانه کنسولگری انگلیس در سیستان و قاینات سال‌های 1914-1912 میلادی / 1292-1290 خورشیدی، تهران: هیرمند.
--------------------، 1396، گزارش‌های محرمانه کنسولگری انگلیس در سیستان و قاینات سال‌های 1921-1915م. و 1923- 1916م./ 1295-1294 و 1302-1300 خورشیدی، تهران: هیرمند.
--------------------1397، گزارش‌های محرمانه کنسولگری انگلیس در سیستان و قاینات سال‌های 1929-1927 میلادی/ 1308-1306 خورشیدی، جلد پنجم، تهران: هیرمند.
-------------------1397، گزارش‌های محرمانه کنسول انگلیس در سیستان و قاینات 1933-1930 میلادی/ 1312-1309 خورشیدی، جلد ششم، بیرجند: چهار درخت.
علیزاده بیرجندی، زهرا و زهرا نادی، ۱۳۹۲، بانک‌های خارجی در خراسان جنوبی، تهران: فکر بکر.
علیزاده بیرجندی، زهرا، ۱۳۹۷، "نقش ژئوپلیتیک اطلاعات در بازی بزرگ، مطالعه موردی: شرق ایران"، همایش ژئوپلیتیک و توسعه محلی ـ منطقه‌ای، رویکردی در پایداری شرق ایران، دانشگاه بیرجند.
فاضلی بیرجندی، محمود، 1392، یادداشت‌های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات سال‌های 1919-1917 میلادی/ 1298-1296 خورشیدی، تهران: هیرمند.
مجتهدزاده، پیروز، 1386، بازیگران کوچک در بازی بزرگ: استقرار مرزهای شرقی ایران و پیدایش افغانستان، ترجمه: عباس احمدی. تهران: معین.
میرزا صالح، غلامحسین، 1387، فروپاشی قاجار و برآمدن پهلوی، تهران: نگاه معاصر.
نیدرمایر، اسکارفن، ۱۳۶۳، زیر آفتاب سوزان ایران، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: نشر تاریخ ایران.