نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان

چکیده

یکی از پیامد­های تشکیل دولت صفویه در ایران (1135-907ق./1722-1501م.)، گسترش روابط خارجی با اروپا بود که افزون بر مناسبات سیاسی و تبادلات تجاری، تعاملات علمی و فنی را نیز در بر می‌گرفت. به‌طور معمول، پژوهشگران بر روابط سیاسی و اقتصادی بیش از سایر جنبه­های روابط متمرکز شده‌ و مقوله‌های علمی و فنی تا حدودی مغفول مانده‌اند. هدف از پژوهش حاضر آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، تعاملات علمی و صنعتی ایران و اروپا را در عصر صفویه بررسی کند. یافته­های پژوهش حاکی از آن هستند که در خلال تماس­های دیپلماتیک و روابط بازرگانی میان ایران و غرب در عصر صفویه، مراودات علمی و فنی نیز وجود داشته که البته دامنه آن گسترده نبوده است. این مراودات در حد استفاده شاهان صفوی از خدمات علمی متخصصان اروپایی در حرفههای ساعت­سازی، جواهرسازی، توپ­ریزی، پزشکی و مهندسی بود.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی:
آقامحمد زنجانی، مهدی (ترجمه و تنظیم)، 1382،  اسناد روابط تاریخی ایران و پرتغال (سال­های 1500 تا 1758)، تهران: وزارت امور خارجه.
آنترمونی، جان بل، 1397، سفرنامه جان بل آنترمونی (از فرستادگان پطر کبیر به دربار شاه سلطان حسین)، ترجمه: ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
آنجوللو، جووان ماریا، 1381، سفرنامه، در:  سفرنامه­های ونیزیان در ایران، چاپ دوم، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
ادواردز، آرتور، 1396، سفرنامه، در:  سفرنامه­های انگلیسی­ها در ایران، ترجمه: ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
استودارت، رابرت، 1339، سفرنامه استودارت، ۸، ترجمه: احمد توکلی، در فرهنگ زمین، ج 8، تهران: بنیاد نوشیروانی، صص 220-161. 
اشترویس، یوهان، 1396، سفرنامه یوهان اشترویس، ترجمه: ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی با همکاری کتابخانه و موزه ملی ملک تهران.
اصفهانی، محمدمعصوم­­ بن خواجگی، 1368، خلاصه­السیر، به­کوشش: ایرج افشار، تهران: علمی.
اقبال آشتیانی، عباس، 1325، "اولین دوربین نجومی جدید در ایران"، مجله یادگار، س 2، ش 10، صص 36-33.
اولئاریوس، آدام، 1369، سفرنامه، ترجمه: حسین کردبچه، تهران: کتاب برای همه.
بازرگان ونیزی، 1381، سفرنامه بازرگان ونیزی در ایران، در: سفرنامه­های ونیزیان در ایران، چ۲، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: خوارزمی.
بوسه، هریبرت، 1367، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی، ترجمه: غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بیات، اروج­بیگ، 1338، دون ژوان ایرانی، با یادداشت­های لسترنج، ترجمه: مسعود رجب­نیا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
تاورنیه، ژان باتیست، 1369، سفرنامه، چ۴، ترجمه: ابوتراب نوری، به‌تصحیح: حمید ارباب­شیرانی، [بی­جا]: سنایی- تأیید.
جدیدالاسلام، علی­قلی، 1375، سیف­المؤمنین فی قتال المشرکین، به­کوشش: رسول جعفریان، قم: انصاریان.
جملی کارری، جووانی فرانچسکو، 1383، سفرنامه، چ۲، ترجمه: عباس نخجوانی وعبدالعلی کارنگ، تهران: علمی و فرهنگی.
چاپمن، لورنس، 1396، سفرنامه، در:  سفرنامه­های انگلیسی­ها در ایران، ترجمه: ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
خزائیلی نجف­آبادی، محمدباقر، 1399، "تحلیل علل عدم شکل­گیری گفتمان علمی ایران با اروپا در دوره صفویه"، مطالعات تاریخی جهان اسلام، س 8، ش 16، پائیز و زمستان، صص 221-197.
دریابل، ژرژ تکتاندر فن، 1351، ایترپرسیکوم "گزارش سفارتی به دربار شاه عباس اول"، ترجمه: محمود تفضلی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دلاواله، پیترو، 1384، سفرنامه، ترجمه: شجاع‌الدین شفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دلند، آندره دولیه، 1355، زیبایی­های ایران، ترجمه: محسن صبا، تهران: انجمن دوستداران کتاب.
رحیم­لو، یوسف و مقصودعلی صادقی، 1382، "رویکرد ایرانیان عصر صفویه به اختراعات اروپایی"، نشریه علوم انسانی و اجتماعی تبریز، دوره 19، ش 12، تابستان، صص 98-91.
سانسون، 1346، سفرنامه، ترجمه: تقی تفضلی، تهران: ابن­سینا.
شاردن، ژان، 1374، سفرنامه شاردن، ترجمه: اقبال یغمایی، تهران: توس.
شرلی، آنتونی و رابرت شرلی، 1378،  سفرنامه برادران شرلی، چ۲، ترجمه: آوانس، به­کوشش: علی دهباشی، تهران: به­دید.
شوستر والسر، سیبیلا، 1364، ایران صفوی از دیدگاه سفرنامه­های اروپائیان، ترجمه: غلامرضا ورهرام، تهران: امیرکبیر.
فلسفی، نصرالله، 1369، زندگانی شاه عباس اول، چ۴، تهران: علمی.
فلور، ویلم، 1356، اولین سفرای ایران و هلند، به­کوشش: داریوش مجلسی و حسین ابوترابیان، تهران: طهوری.
فیدالگو، گرگوریو پریرا، 2537، گزارش سفیر پرتغال در دربار سلطان ­حسین صفوی، ترجمه: پروین حکمت، تهران: دانشگاه تهران.
فیگوئروا، دن گارسیا دسیلوا، 1363، سفرنامه، ترجمه: غلامرضا سمیعی، تهران: نو.
قائم­مقامی، جهانگیر، 1354، اسناد فارسی، عربی و ترکی در آرشیو ملی پرتغال در باره مسأله هرمز و خلیج فارس، تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
----------------، 1345، "روابط نظامی ایران و فرانسه در دوره صفویه"، بررسی­های تاریخی، ش 1و2، صص 124-105.
-----------------، 1348، یک­صد و پنجاه سند تاریخی از جلایریان تا پهلوی، تهران: ستاد بزرگ ارتشتاران.
قزوینی، محمدصالح­بن محمدباقر (ترجمه و تألیف)، 1371، نوادر، ترجمه مُحاضَرات الادباء و مُحاوَرات الشعراء والبُلغاء، تألیف: ابوالقاسم حسین­بن محمد راغب اصفهانی، به­اهتمام: احمد مجاهد، تهران: سروش.
کاتف، فدت آفاناس یویچ، 1356، سفرنامه، ترجمه: محمدصادق همایون­فرد، تهران: کتابخانه ملی.
کاره، بارتلمی، 1387، سفرنامه آبه کاره در ایران، ترجمه: احمد بازماندگان خمیری، تهران: گلگشت.
کروسینسکی، تادوز یودا، 1396، سفرنامه کروسینسکی (از شاه سلطان حسین تا نادر شاه)، ترجمه: ساسان طهماسبی، قم: مجمع ذخائر اسلامی: کتابخانه و موزه ملی ملک.
کمپفر، انگلبرت، 1363، سفرنامه، چ۳، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
گاردان، آنژ دو، 1389، گزارش آنژ دو گاردان در باره فتح اصفهان به­دست افاغنه، ترجمه: عباس اقبال (برگرفته از مجله اطلاعات ماهانه)، در: شیخ‌الاسلام بهبهانی، میرزا عبدالنبی، بدایع­الاخبار (وقایع بهبهان در زمان حمله محمود افغان)، به‌تصحیح: سعید میرمحمدصادق، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
گرس، ایون، 1370، سفیر زیبا، ترجمه: علی­اصغر سعیدی، تهران: تهران.
لکهارت، لارنس، 1368، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، چ۳، ترجمه: مصطفی­قلی عماد، تهران: مروارید.
ممبره، میکله، 1393، سفرنامه میکله ممبره، ترجمه: ساسان طهماسبی، اصفهان: بهتاپژوهش.
منشی، اسکندربیگ، 1377، تاریخ عالم­آرای عباسی، به‌تصحیح: محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
نوایی، عبدالحسین،1360، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1038 تا 1105 ق.، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
----------------، 1363، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1105 تا 1135 ق.، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
----------------، 1370، ایران و جهان از مغول تا قاجاریه، ج۱، چ۳، تهران: هما.
----------------، 1377، روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.
هربت، موریس، 1362، محمدرضابیگ سفیر ایران در دربار لوئی چهاردهم، ترجمه: عبدالحسین وجدانی، به­کوشش: همایون شهیدی، تهران: گزارش تاریخ و فرهنگ ایران.
 
لاتین:
Mandelslo, John Albert, 1669, Travels into the Indies, venderd in to English by John Davies, the Second Edition, London: no Publisher.
Bruin, Cornelis de, 1711, Reisen over Moskovie Door Persie en Indien, Amsterdam: Willem en David George.
Valle, Pietro Della, 1628,  Delle Conditioni di Abbas Re di Persia, Venetia: Von Lisenza de, Superiori, e priuilegio.
Herbert, Thomas, 1928, Thomas Herbert Travels in Persia 1627-29, Abridged & Edited by: Sir William Foster, London: George Routledge