نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

گروه علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

چکیده

در دوران قاجار با افزایش ارتباطات با غرب و به‌صورت خاص، در نتیجه شکست ایرانیان در جنگ‌ با روسیه به‌عنوان یک دولت اروپایی، آنها متوجه ضعف‌های درونی خود و عقب‌ماندگی‌های کشور شدند. در آن زمان، بخش عمده‌ای از نخبگان کشور، علت ضعف را در عقب‌‌ماندگی علمی- صنعتی کشور یافته که ریشه آن را بعدها به استبداد داخلی و استعمار خارجی مربوط دانستند. یکی از راه‌های برون‌رفت از این عقب‌ماندگی را دستیابی به علوم و فناوری‌های جدید در غرب می‌دانستند. اعزام دانشجو برای کسب علوم، فنون و فناوری جدید، اولین اقدام ایرانیان در این مسیر بود. از این رو، سؤال اصلی مقاله این است که اعزام دانشجو به فرانسه و آلمان چه تأثیری بر سطح علمی ایران و ایجاد تغییر در تفکر و ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داشته است؟ فرض اصلی آن است که اعزام دانشجو در یک قرن اخیر به فرانسه و آلمان یکی از پایه‌های اصلی انتقال علم و فناوری مدرن به ایران و ایجاد تغییر در تفکر، فرهنگ و ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اعزام دانشجو از دوره قاجار تاکنون به فرانسه و آلمان عامل عمده‌ای در انتقال علم و فناوری، شکل‌گیری مدارس و نهادهای جدید علمی، احداث راه آهن، ورود صنایع جدید، ورود معماری غربی و شهرسازی مدرن و هنر جدید، ورود مفاهیم مدرن و استقرار نهادهای جدید، ظهور روشنفکران، افزایش آگاهی سیاسی و اجتماعی، تغییر در فرهنگ، نظام اداری و قضایی، نهادها و ساختارهای قانونی و سیاسی ایران بوده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی:
آبراهامیان، یرواند، 1384، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
ارجمند، امیر، 1383، «رویکردی کلان به نظام حقوقی ایران»، در: حمید هاشمی و اکبر عباس‌زاده، ایران در قرن 21: مجموعه مقالات همایش ایران در قرن 21، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ازغندی، علیرضا، 1382، علم سیاست در ایران، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران.
استادزاده، زهرا، 1384، «روابط علمی بین دانشگاه‌های داخل و خارج از کشور»، فصلنامه رهیافت، شماره 35.
اوحدی، پروین‌دخت و حاجی ‌رجبعلی، کاظم، 1394، «بسترسازی گفتمانی در سیاست فرهنگی پهلوی اول(1320- 1340 هجری شمسی)»، فصلنامه سیاست، دوره 45، شماره 4.
پرویزی، جمشید، 1392، «نقش آموزش‌های بین‌المللی در دیپلماسی عمومی؛ تجربه استرالیا»، فصلنامه سیاست خارجی، سال بیست و هفتم، شماره 4.
پیرا، فاطمه، 1379، روابط سیاسی اقتصادی ایران و آلمان بین دو جنگ جهانی، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
ترک‌لادانی، صفورا و منصوره مرادی، 1394، «روشنفکری فرانسوی و ایرانی بر اساس رویکرد سازه‌انگاری معرفتی؛ بررسی تطبیقی آرای ژان پل سارتر و علی شریعتی»، فصلنامه سیاست، سال دوم، شماره 7.
حاضری، علی‌محمد، 1372، روند اعزام دانشجو در ایران، تهران: انتشارات سمت.
حکمت، علی‌اصغر، 1355، سی خاطره از عصر فرخنده پهلوی، تهران: انتشارات وحید.
دهشیری، محمدرضا، 1393، دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ذاکرصالحی، غلامرضا و مائده صالحی‌نجف‌آبادی، 1391، «ارائه راهبردهایی برای جذب دانشجویان خارجی در ایران»، فصلنامه انجمن آموزش علمی ایران، سال چهارم، شماره 3.
رضائی نبیی، سیّد مهدی و صالحی‌تبریزی، منا، 1391، «بررسی نفوذ معماری نئوکلاسک اروپا در معماری معاصر ایران در پایگاه حکومتی تهران دوره ناصری»، اولین همایش ملی اندیشه‌ها و فناوری‌های نو در معماری، تبریز: انجمن مهندسان معمار تبریز.
رهبری، مهدی، 1386، «متجددان ایران و تجدد در عصر مشروطه؛ بررسی ریشه‌های پیدایش جدال‌های فکری در ایران معاصر»، فصلنامه مطالعات ملی، سال هشتم، شماره 32.
زیاری، کرامت‌اله، 1382، «تحولات اجتماعی- فرهنگی ناشی از انقلاب صنعتی در توسعه فضایی تهران»، مجله جغرافیا و توسعه، دوره یکم، شماره 1.
سرمد، غلامعلی، 1372، اعزام محصل به خارج از کشور (در دوره قاجاریه)، تهران: چاپ و نشر بنیاد.
سلطانیان، ابوطالب، 1391، «چگونگی نفوذ و گسترش زبان فرانسه در ایران با تکیه بر نقش مدارس (از آغاز دوره‌ قاجار تا جنگ جهانی  یکم)»، فصلنامه پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره 4، شماره 1.
سلیمانی دهکردی، کریم و مهدی رفعتی‌پناه مهرآبادی، 1393، «مفهوم آزادی نزد روشنفکران ایرانی پیش از انقلاب مشروطه»، فصلنامه مطالعات تاریخ فرهنگی، سال ششم، شماره 22.
صلواتی، بهرام. 1400، سالنامه مهاجرتی ایران 1400، تهران: دانش بنیان فناور.
کاتوزیان، همایون، 1374، اقتصاد سیاسی ایران  از مشروطیت تا پایان سلسله پهلوی، تهران: نشر مرکز.
کعبی، عباس، 1380، قانون اساسی و ضمانت‌های اجرایی آن، قم: مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه.
معتمدی، اسفندیار، 1391الف، تاریخ علم در ایران، جلد سوم، تهران: نشر مهاجر.
--------------، 1391ب، تاریخ علم در ایران، جلد چهارم،  تهران: نشر مهاجر.
معزی‌نیا، ویدا، 1385، «زندگی‌نامه مهندس بازرگان»، وب‌سایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی، قابل دسترس در: http://irdc.ir/fa/content/5536/default.aspx
مولوی وردنجانی، عیسی و حسین ارجینی، 1397، «مبانی فکری نهضت آزادی در حوزه دین و سیاست با تأکید بر اندیشه مهندس بازرگان»، فصلنامه پژوهشنامه انقلاب اسلامی، سال هشتم، شماره 27.
میرزاحسینی، مرتضی، حسین سلطان‌زاد و فریبا البرزی، 1398، «نقش مهندسان آلمانی در معماری معاصر ایران (با تأکید بر دوره پهلوی اول بین سال‌های 1304 تا 1320)»، نشریه علمی باغ نظر، دوه شانزدهم، شماره 75.
میری‌نژاد، سهیل، 1391، «رمانتیسم در معماری معاصر ایران؛ با تأکید بر معماری دوره پهلوی دوم پس از سال 1322)، نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، دوره 18، شماره 1.
نعمتی، نورالدین و مظهر ادوای، 1392، «مدارس کلیمیان و نظام آموزش ملی در ایران»، فصلنامه پژوهش‌های علوم تاریخی، دوره پنجم، شماره2.
لاتین:
Axworthy, Michael, 2010, A History of IRAN Empire of the Mind, New York: Basic Books.
Behnam, Jamshid, 2003, “Iranian Society, Modernity, and Globalization”, in: Ramin Jahanbegloo, IRAN between Tradition and Modernity, New York, Lexington Books.
Boroujerdi, Mehrzad, 2005,” Triumphs and travails of authoritarian modernisation in Iran”, in: Stephanie Cronin, The Making of Modern Iran: State and society under Riza Shah, 1921–1941, NewYork: Routledge.
Fry, Gerald W, 1984, “The Economic and Political Impact of Study Abroad,” Comparative Education Review, Vol. 28, No. 2.
Rajaee, Farhang, 2007, Islamism and modernism: The Changing Discourse in Iran, Austin:  University of Texas Press.
Ransom, David, 1975, “Ford Country: Building an Elite for Indonesia”, in Steve Weissman, et al. (eds), The Trojan Horse: A Radical Look at Foreign Aid, Palo Alto, CA: Ramparts Press.
UNESCO, 2016, Global Flow
UNESCO, 2016, Global Flow of Tertiary-Level Students, UNESCO, available: http://www.uis.unesco.org/Education/Pages/international-student-flow-viz.aspx
Wu, Harry and Shao, Bin, 2014, “Political and Economic Impacts on Chinese students’ return”, Journal of International Business and Cultural Studies, Volume 9.