نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ

2 دکترای تاریخ و عضو هیئت علمی

چکیده

بررسی موضوع اجاره‌داری بندرعباس در دوره قاجاریه نقشی مهم در شناخت سنت‌های دیوان‌سالاری ایرانی در منطقة خلیج‌فارس و تعاملات ساحل نشینان سواحل شمالی و جنوبی با حکومت قاجار دارد. بررسی این موضوع، برای روشن شدن ماهیت مناسبات تاریخی ایران و ساحل‌نشینان سواحل جنوبی خلیج‌فارس و تبیین روابط و تعاملات میان عناصر ایرانی و عرب در منطقة خلیج‌فارس ضروری می‌نماید. بررسی‌های تاریخی در باب اجارة بندرعباس نشان دهندة نوعی همراهی امام مسقط با حکومت قاجار است که در منابع کمتر به آنها اشاره شده و امروزه در برخی تألیفات فارسی و عربی با تعابیری دیگر از آن یاد می‌شود. تحول در مناسبات منطقه‌ای با توجه به قدرت روزافزون انگلستان و بازماندن حکومت قاجار از تحولات جدید مانع اتخاذ سیاستی کارآمد شد و با بروز اختلافات، موضوع بندرعباس به تدریج موجب اختلال در تعاملات خانوادة بوسعید و حکومت مرکزی شد. این مقاله با رویکردی تحلیلی، ضمن بررسی ماهیت اجاره‌داری بندرعباس و نقش آن در تعاملات بوسعید و حکمرانان محلی، به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که موضوع اجارة بندرعباس، تا چه حد ماهیت مناسبات حکومت قاجار و امام مسقط را منعکس می‌کند؟

کلیدواژه‌ها

احدی، حسن، 1381، "نقش اقطاع داری و دیوانسالاری در پویه تاریخ ایران"، شماره81، صص 76-62، تهران: کیهان اندیشه.
ابن رزیق، حمید بن محمد، 1984، الشعاع الشاعع بااللمعان فی ذکر ائمه عمان، تحقیق: المنعم عامر، سلطنه عمان، مسقط: وزارت التراث القومی و الثقافه.
اسکندرمنشی، محمدیوسف، 1317، تاریخ عالم آرای عباسی، تهران: چاپ سهیلی خوانساریالعابد، صالح محمد 1986، دور القواسم فی خلیج الفارسی، 1747-1820، بغداد: مطبعه الالعانی.
اصطخری، ابراهیم بن محمد،1368،مسالک و ممالک، تصحیح: ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی
اقبال، عباس، 1328، مطالعاتی در باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس، تهران: مجلس شورای اسلامی.
باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، 1378، سیاست و اقتصاد عصر صفوی، تهران:صفی علیشاه.
بنی عباسیان بستکی، محمد اعظم، 1339، تاریخ جهانگیریه و بنی عباسیان بستک، به کوشش: عباس انجم روز، تهران [بی جا]
تدمری، احمد جلال، 1408،"قرائات ارشیفیه فی وثائق التاریخیه و فی صراع الدولی علی الخلیج"، در مجموعه مقالات:ابحاث الندوه رأسالخیمه:الاستعمار البرتقالی فی الخلیج العربی، و علاقه بین الخلیج و شرق آفریقا، راس الخیمه: دارالثقافه.
حبیبى، حسن و محمد باقر وثوقى، 1387، بررسى تاریخى، سیاسى و اجتماعى اسناد بندرعباس،گردآورنده: محمد باقر، تهران: بنیاد ایران شناسى.
حسن آبادی، ابوالفضل، 1386، "نگاهی به اسناد سیورغال در دوره صفویه"سال هفدهم،دفترسوم، فصلنامه گنجینه اسناد.
حسینیفسایی، میرزا حسن، 1367، فارسنامه ناصری، به تصحیح: دکتر منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
خنجی، فضل‌الله بن‌ روزبهان‌،۱۳۶۲، سلوک‌ الملوک‌، به‌ کوشش‌: محمد علی‌ موحد، تهران: ‌خوارزمی.
ریکس، توماس و جان بارت کلی،1380،اعراب و تجارت برده در دریای پارس، ترجمه: حسن زنگنه، شیراز: نوید.
درویش، مدیحه احمد، 1982، سلطنه العمان فی القرنین الثامن و العشر و التاسع عشر، قاهره: دارالشروق.
سایبانی، احمد، 1377، از بندر جرون تا بندرعباس، بندرعباس: انتشارات چیکا.
سپهر، محمد تقی لسان الملک، 1353،ناسخ التواریخ، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
سلوت، ب. ج، 1993، عرب‌الخلیج، ترجمه: عایده خوری، ابوظبی: دارالثقافه.
شعبانی، رضا، 1377، تاریخ اجتماعی ایران در عصر افشاریه، ج1، چاپ دوم، تهران: نشر قومس.
صالح شهاب، حسن. 2001، عمان عبر التاریخ، سلطنه العمان، وزارت التراث القومی والثقافه، تهران.
فلور، ویلم. 1385،نظام قضایی عصر صفوی. ترجمه: حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فرامرزی، احمد. 1381، عمان، به کوشش: حسن فرامرزی، تهران: امیر کبیر.
عقاد، صلاح. 1993، تیارات السیاسی فی الخلیج الفارسی، قاهره: مکتبه انجلیو العصریه.
قائم مقامی، جهانگیر،1341، بحرین و مسایل خلیج فارس، تهران: کتابخانه طهوری.
قاسم،جمال زکریا،1998، تاریخ "الخلیج العربی"]خلیج الفارسی[ الحدیث والمعاصر، قاهره: دارالحضاره القومی و والثقافه.
_________، 2000،دوله بوسعیدی فی عمان و الشرق الافریقا، منذ تأسیس و حتی نهایه حکمها فی زنگبار و بدایه عهد‌ها الجدید فی عمان، 1741-1970، ابوظبی، مرکز الزاید للتراث و التاریخ.
قاسمیان،سلمان،1391، "اهداف انگلستان از منع تجارت برده در خلیج فارس"، تاریخ در آیینه پژوهش، دو فصلنامه علمی-تخصصی، س نهم،ش1ول،بهار و تابستان.صص 89- 65.
قدیانى، عباس، 1387،فرهنگ جامع تاریخ ایران،2جلد،تهران.
کازرونی، محمد ابراهیم، 1367، تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس، به تصحیح: دکتر منوچهر ستوده، تهران: مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
لمبتون، ا. ک. س، 1362، مالک و زارع در ایران، ترجمه: منوچهر امیری. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
_________، ۱۳۴۶،تکامل‌ نظام‌ اقطاع‌ در ایران‌ قرون‌ وسطی‌، ترجمه: عطاءالله‌ مرزبان‌، نگین‌،
کبابی، سدیدالسلطنه، 1363، بندرعباس و خلیج‌فارس (اعلام الناس فی احوال بندرعباس ، به تصحیح: احمد اقتداری، تهران: دنیای کتاب.
_________، 1370، تاریخ مسقط و عمان، بحرین و قطر (برهان سدید فی احوال آل بوسعید، به تصحیح احمد اقتداری، تهران: دنیای کتاب.
گرمون، استفان رای، 1378، چالش برای ثروت و قدرت در جنوب ایران، ترجمه: حسن زنگنه، قم: همسایه.
وثوقی، محمد باقر، 1384، تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار، تهران: سمت.
هاولی دونالد، 1377، دریای پارس و سرزمین‌های متصالح، ترجمه: حسن زنگنه، تهران: همسایه.
 
Calvin H. Allen, Jr. The State of Muscat in the Gulf and East Africa.International Journal of Middle East Studies, Vol. 14, No. 2. 1982. Published by Cambridge university press.
de Morgan, 1895. Mission scientifique en PerseII, Paris.
E. Ives, 1773. A Voyage from England to India, London,.
E. A. Floyer, 1882. Unexplored Baluchistan, London.
Onley, James, 2005, Britain’s Informal Empire in the Gulf, 1820-1971, Journal of Social Affairs. Volume 22, Number 87. , Exeter, Institute of Arab and Islamic Studies, University of Exeter.
Kelly. B., 1972, Great Britain and the Persian Gulf, 1795-1880, Oxford university press.
J G. Lorimer, 1970, Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and central Arabia, Vol. 1, part IA Historical, Calcutta, 1908-1915, Republished by grey International West Mead, England.
Saldanha. J. a, 1986,The Persian Gulf, 1870-1904, London, Archive edition.
. R. Wellsted, 1840, Travels to the City of the Caliphs, London.
G. N. Curzon, 1892. Persia and the Persian Question, London.
Wilson, A. 1927