نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تبریز

2 دانش آموخته دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه تبریز

چکیده

پس از حمله مجدد مغولان به رهبری هولاکوخان به غرب و تأسیس حکومت ایلخانی، مناسبات خارجی ایران وارد مرحلهتازه‌ای شد و روابط مستقیم ایران با شرق و غرب توسعه چشمگیری یافت که تا آنزمان بی‌سابقه بود. در این میان روابط ایلخانان با اردوی زرّین که دارای مرزهای مشترک وسیعی در شرق و غرب دریای خزر بودند، بیشتر بر پایه تقابل و دشمنی و نه دوستی و تعامل قرار داشت. روابط خصمانه دو حکومت که هر کدام شاخه‌ای از نوادگان چنگیزخان بودند، از زمان تأسیس حکومت ایلخانی تا پایان آن با فراز و نشیب‌هایی ادامه داشت. مقاله حاضر که به بررسی ریشه های این تقابل اختصاص دارد، نشان می دهد این تنش و درگیری‌ها معلول عوامل متعددی بود؛ از مهمترین آنها می‌توان به نامشخص بودن مرزها و توسعه‌طلبی دو طرف، اختلاف بر سر حاکمیت مناطقی نظیر قفقاز و آذربایجان، عوامل اقتصادی و بازرگانی، اختلافات مذهبی، تلاش دولت‌های رقیب مانند ممالیک مصر در دامن زدن به این اختلافات و بدرفتاری با اتباع کشور رقیب توسط دو طرف اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

منابع فارسی و عربی:
ابن تغری بردی، جمال‌الدین بن المحاسن یوسف (1388ق)، النجوم الزاهره فی الملوک المصر و القاهره، به اهتمام: عبدالقادر الحاتم، قاهره: دارالکتب
ابن خلدون، عبدالرحمن ابن محمد (1408ق)، تاریخ ابن خلدون، بیروت: دارالفکر
ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل (1407ق)، البدایه و النهایه، بیروت: دارالفکر
اشپولر، برتولد (1386)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
بارتولد، و.و (1352)، ترکستان نامه، ترجمه: کریم کشاورز، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
باکوولیویچ، باریس و ولادیمیر تسوف (1383)، نظام اجتماعی مغول، ترجمه: شیرین بیانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
بناکتی، ابوسلیمان داوود (1348)، تاریخ بناکتی، تهران: انجمن آثار ملی
بیانی، شیرین (1375)، دین و دولت در ایران عهد مغول، تهران: مرکز نشر دانشگاهی
تتوی، قاضی احمد (1382)، تاریخ الفی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
حنبلی، ابن عماد (1406)، شذرات الذهب، بیروت: دار ابن کثیر
جوزجانی، منهاج‌الدین سراج (1363)، طبقات ناصری، تهران: دنیای کتاب
جوینی، عطاء ملک (1385)، تاریخ جهانگشا، تهران: دستان
حافظ ابرو، عبدالله بن لطف‌الله (1380)، زبده التواریخ، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
خواند میر، غیاث‌الدین (1380)، تاریخ حبیب السیر، تهران: خیام
ذهبی، شمس‌الدین محمد (1413)، تاریخ اسلام، بیروت: دارالکتاب العربی
رمزی، م.م (1908م)، تلفیق الاخبار و تلقیح الاثار فی وقایع القزان و بلغار و مملوک التتار، اورنبورگ، المطبعه الکریمیه و الحسینیه
رضوی، ابوالفضل (1390)، «روابط ایلخانان با خوانین دشت قبچاق» فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال دوازدهم، شماره 46
ساندرز، ج. ج. (1361)، تاریخ فتوحات مغول، ترجمه: ابوالقاسم حالت، تهران: امیرکبیر
سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1383)، مطلع سعدین و مجمع بحرین، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
شبانکاره‌ای، محمد بن علی (1381)، مجمع الانساب، تهران: امیرکبیر
قاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد (1384)، تاریخ اولجایتو، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
قلشقندی، ابوالعباس احمدبن‌علی ]بی تا[، صبح الاعشی فی صناعه الانشاء، قاهره: مؤسسه المصریه للتألیف و الترجمه و الطباعه و النشر
عباسی، جواد و مریم محمدی (1390)، «تأثیر حکومت‌های ثالث بر مناسبت‌های ایلخانان و آلتین اردو» مجله مطالعات تاریخ اسلام، سال سوم، شماره 9
غزی، کامل البالی حلبی (1419)، نهر الذهب فی تاریخ حلب، حلب: دارالقلم
گروسه، رنه (1368)، امپراطوری صحرانوردان، ترجمه: عبدالحسین میکده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، تهران: امیرکبیر
مقریزی، احمد بن علی (1957م)، السلوک المعرفه دول ملوک، به تصحیح: محمد مصطفی زیاده، قاهره: مطبعۀلجنه التألیف و الترجمه و النشر
مورگان، دیوید (1371)، مغول‌ها، ترجمه: عباس مخبر، تهران: نشر مرکز
میرخواند (1373)، روضه الصفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
وصاف الحضره شیرازی، شهاب‌الدین عبدالله (1383)، تحریر تاریخ وصاف، به کوشش: عبدالحمید آیتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
هال، مری (1380)، امپراطوری مغول، ترجمه: نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس
همدانی، رشیدالدین (1373)، جامع التواریخ، تهران: نشر البرز
______________(1940م)، تاریخ مبارک غازانی، هرتفرد: استیفن اوستین
یزدی، شرف‌الدین علی (1387)، ظفرنامه، تهران: مرکز اسناد و کتابخانه مجلس شورای اسلامی
 
منابع انگلیسی:
Amitai - priss. Reuven (2004), The      Mamluk - Ilkhanid war. London Cambridge University press
Howorth. Henry (1970) History of the Mongols. part 2