نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه بیرجند

2 گروه علوم سیاسی، دانشکده حقوق و علوم اداری، دانشگاه فردوسی مشهد.

چکیده

با روی کار آمدن قاجارها بر مسند قدرت، تعاملات و منازعات ایران با افغانستان وارد مرحله جدیدی شد. این پژوهش به بررسی چرائی تمرکز، توجه و نوع نگاه پادشاهان قاجار به افغانستان با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی پرداخته است. می‌توان گفت که پادشاهان قاجار از آغاز زمامداری توجه ویژه‌ای به افغانستان داشتند. پژوهش حاضر به بررسی علل آن اختصاص دارد. یافته‌ها نشان می‌دهد که تا زمان جدایی افغانستان از ایران، دولت قاجاریه با سه انگیزه به آن منطقه توجه داشت: 1) نگاه سیاسی حاصل از کوشش برای احیاء امپراتوری صفویه با هدف کسب اقتدار و مشروعیت سیاسی؛ 2) نگاه مذهبی- فرهنگی برای دفاع از مسلمانان و به ویژه شیعیان در برابر امیران ستمگر افغانستان با هدف کسب اقتدار و مشروعیت مذهبی؛ 3) نگاه امنیتی به سبب تهدیدهای قبایل افغان برای جدایی‌طلبی از ایران با هدف حفظ وحدت قلمرو سرزمینی ایران

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آوری، پیتر، 1373، تاریخ معاصر ایران: از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه، چاپ سوم، ترجمه: محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: انتشارات عطایی.
اخلاقی، محمداسحاق، 1380، هزاره در جریان تاریخ، جلد اول، قم: انتشارات شرایع.
اعتضادالسلطنه، علیقلی، 1370، اکسیرالتواریخ: تاریخ قاجاریه، تهران: انتشارات ویسمن.
ایوری، پیتر و همکاران، 1389، جنگ و صلح در ایرانِ دورة قاجار و پیامدهای آن در گذشته و اکنون، ترجمه: حسن افشار، تهران: نشرمرکز.
بایگانی اسناد وزارت امورخارجه، اسناد مکمل، ج 16، سند شماره 154.
بهمنی قاجار، محمد علی، 1385، ایران و افغانستان از یگانگی تا تعیین مرزهای سیاسی، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه.
ـــــــــــــــــــــــــــ، 1390، تمامیت ارضی ایران: سیری در تاریخ مرزهای ایران، جلد اول، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
پولادی، حسن، 1387، هزاره‌ها، چاپ دوم، ترجمه: علی عالمی کرمانی، تهران: انتشارات عرفان.
حکیمی، محمود، 1388، در قربان‌گاه استعمار و خودکامگی؛ امیرکبیر در اندیشه فرهیختگان، جلد اول و دوم، تهران: انتشارات قلم.
خاوری، محمدتقی، 1382، مردم هزاره و خراسان بزرگ، تهران: انتشارات عرفان.
رجبی، محمد حسن، 1390، مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه دورة قاجار، تهران: نشر نی.
رمضانی، عباس، 1385، قائم مقام فراهانی، چاپ سوم، تهران: انتشارات ترفند.
زرگری‌نژاد، غلامحسین، 1380، "تکوین و تحول جامعه هزاره و فراز و نشیب‌های آن در مناسبات با حکومت‌های ایران در دوره صفوی و قاجار"، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا (خرداد و تیرماه)، شماره‌های 81- 64- 45- 44
سپهر، محمدتقی، 1377، ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه، جلد 3- 2- 1، تهران: انتشارات اساطیر.
شمیم، علی‌اصغر، 1389 ، ایران در دورة سلطنت قاجار، چاپ دوم، تهران: انتشارات بهزاد.
شیخ نوری، محمدامیر، 1389، فراز و فرود اصلاحات در عصر امیرکبیر، چاپ دوم، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شیرازی، حسین، 1379، تاریخ درّانیان، تهران: انتشارات وزارت امورخارجه.
صفائی، ابراهیم، [بی‌تا]، یکصد سند تاریخی دوران قاجاریه، تهران: انتشارات بابک.
غبار، میرغلام محمد، 1390، افغانستان در مسیر تاریخ، جلد دوم، تهران: انتشارات عرفان.
فتاحی، فتح‌الدین، 1370، هرات در قلمرو استعمار (به انضمام یادداشت و اسناد دوره قاجاریه)، چاپ دوم، تهران: انتشارات مستوفی.
قاضی‌ها، فاطمه، 1380، اسناد روابط ایران و روسیه از دورة ناصرالدین‌شاه تا سقوط قاجاریه، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
قانعی، سعید، 1387، سلسله قاجاریه، تهران: انتشارات ساحل.
قدیانی، عباس، 1387، تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران در دورة قاجاریه، چاپ چهارم، تهران: انتشارات فرهنگ مکتوب.
لکهارت، لارنس، 1368، انقراض سلسلة صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، چاپ سوم، ترجمه: مصطفی قلی‌عماد، تهران: انتشارات مروارید.
متولّی حقیقی، یوسف، 1379، "رویارویی زمان‌شاه افغان با نخستین فرمانروایان قاجار"، مشکوه (بهار)، شماره 66- 60- 48.
_____________، 1383، افغانستان و ایران: پژوهشی پیرامون روابط سیاسی و چالش‌های مرزی از احمدشاه درانی تا احمدشاه قاجار، مشهد: انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
مجتهدزاده، پیروز، 1386، بازیگران کوچک در بازی بزرگ، ترجمه: عباس احمدی، تهران: انتشارات معین.
محمود، محمود، 1353، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم، جلد 3- 2- 1، چاپ چهارم، تهران: انتشارات اقبال.
مرشدلو، جواد، 1388، "جنگ و صلح در ایران دورة قاجار"، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا (آبان)، شماره 138- 54- 48.
مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی، 1371، فرمان‌ها و رقم‌های دورة قاجار، جلد اول، تهران: مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
میرزا صالح، غلامحسین، 1365، اسناد رسمی در روابط سیاسی ایران با انگلیس و روس و عثمانی، جلد 2-1، تهران: نشر تاریخ ایران.
نائبیان، جلیل و همکاران 1388، "حکّام سیستان از تشکیل سلسله قاجار تا تسلیم علی‌خان سرابندی"، مجله پژوهش‌های تاریخی، سال چهل و پنجم (تابستان)، شماره 34- 19- 2
نجمی، ناصر، 1326، عباس میرزا، تهران: انتشارات کانون معرفت.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1393، تاریخ روابط خارجی ایران، چاپ بیستم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
وامبری، آرمینیوس،1380، تاریخ بخارا: از کهن‌ترین روزگاران تاکنون، ترجمه: محمد روحانی، تهران: انتشارات سروش.
ورهرام، غلامرضا، 1385، نظام سیاسی و سازمان‌های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران: انتشارات معین.
Avery,Peter & Gavin, Hamble & Charles, Melville 2007,The Cambridge History Of Iran From Nader Shah To The Islamic Republic,New York: Cambridge University Press.
Andreeva, Elena 2007, Russia and Iran in the Great Game, New York: Routledge.
Arjomand, Said Amir 1988, The Turban For The Crown, New York: Oxford University Press.
Barfield, Thomas 2010, Afghanistan a cultural and political history, New York: Princeton University Press.
De Groot, Joanna 2007, Religion, Culture And Politics In Iran:Frome The Qajars to khomeini, New York: I. B. Tauris & Co. Ltd.
Dorronsoro, Gilles 2005, Revolution Unending Afghanistan:1979 to the Present. Translated from the French by John King. New York: Hurst &Compony.Ltd.
Ewans, Martin 2005, Conflict in Afghanistan, New York: Routledge.
Farmanfarmaian, Roxane, 2008, War and Peace in Qajar Persia, New York: Routledge.
Gleave, Robert 2005, Religion and Socity In Qajar Iran, Canada: Routledge Curzon.
Martin, Vanessa, 2005, The Qajar Pact, London & New York: I. B. Tauris & Co. Ltd.
____________, 2000, Creating An Islamic State, London & New York: I. B. Tauris & Co Ltd
Otfinoski, Steven 2004, Afghanistan, New York: Facts on File, Inc.
Ranjbar, Maghsud & Oveisi Kahkha, Abolghasem 2014, Examining Political Relationship between Iran & Afghanistan by Focus on Sistan, Interdisciplinary Journal Of  Contemporary Reserch In Business, July Vol 6, No 3.
Rasanayagam, Angelo 2002, Afghanistan, New York: I. B. Taurist.
Talliberg, Frederick, 1967, From Cyrus ToPahlavi, Tehran: The Pahlavi Univercity of Shiraz.