نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ ایران باستان از دانشگاه تهران

چکیده

در دورۀ بهرام پنجم که از ادوار بسیار مهم و پر حادثة دورۀ ساسانی است، قفقاز و آسیای مرکزی از جمله مراکز اصلی مناقشات بین ایران و روم، شاهان و حاکمان محلی بود. این مناطق شرایط اقتصادی، سیاسی، مذهبی و جغرافیایی خاصی داشت و شاهان ایران، امپراتوران روم، شاهکان ارمنستان و حاکمان محلی برای دستیابی بر این مناطق از هر کوششی دریغ نمی‌کردند. چه عوامل و زمینه‌هایی موجب تغییر و تحول در مناطق شمال غربی (قفقاز) و شرقی (آسیای مرکزی) ایران شد؟ در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی تغییر و تحولات این دوره، عوامل و زمینه‌های مؤثر بر روند حاکم، با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی شناسایی و تبیین شود. در این دوره بنا به دلایلی، برخی از ایالات ایران مورد تعرض روم، ارامنه و اقوام شرقی قرار گرفت و موجب تغییرات اساسی در شمال غربی و مرزهای شرقی ایران گردید. بی‌مسئولیتی شاه ساسانی و دخالت بزرگان و اشراف، زیاده‌خواهی، عدم احترام متقابل، سیاست تغییر مذهب و دستیابی به منابع ثروت از عوامل مؤثر در این روند بوده است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آلتهایم، فرانتس، 1340، آسیا در کشمکش با اروپا (هون- ساسانیان)، ترجمه: د. منشی زاده، تهران: ابن سینا.
ابن اثیر، عزالدین، 1350، الکامل فی التاریخ، ترجمه: سید حسین روحانی، تهران: اساطیر.
بلعمی، ابوعلی محمد، 1353، تاریخ بلعمی، به تصحیح: محمّد روشن، تهران: سروش.
پروکوپیوس، 1382، جنگ‌های ایران و روم، ترجمه: محمد سعیدی، تهران: علمی و فرهنگی.
پیرنیا، حسن؛ اقبال، عباس، 1364، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه، تهران: خیام.
پیگولوسکایا، و. ن، 1377، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه: عنایت الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
ثعالبی، ابو منصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل، 1368، تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک و سیرهم)، ترجمه: محمد فضائلی، تهران: نقره.
دریایی، تورج، 1391، ناگفته­های امپراتوری ساسانی، ترجمه: آهنگ حقانی و محمود فاضلی بیرجندی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
دیاکونوف، م. م، 1380، تاریخ ایران باستان، ترجمه: روحی ارباب، تهران: علمی و فرهنگی.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، 1371، اخبار الطوال، ترجمه: محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
رضا، عنایت‌الله، 1345، "مقاله وهرام پنجم"، مجله بررسی‌های تاریخی، ش. 61- س 12.
زرین کوب، عبدالحسین، 1373، تاریخ مردم ایران (ایران قبل از اسلام؛ کشمکش قدرت‌ها)، تهران: امیرکبیر. 
سایکس، سرپرسی، 1377، تاریخ ایران، ترجمه: سید محمد فخر داعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
طبری، محمد بن جریر، 1375، تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
فرای، ریچارد نلسون، 1373، الف، تاریخ سیاسی ایران در دورۀ ساسانیان، گردآوری: احسان یارشاطر، ترجمه: حسن انوشه، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج 3، ب 1، تهران: امیر کبیر.
_____________، 1373، ب، میراث باستانی ایران، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران: علمی و فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم، 1391، شاهنامه، به تصحیح: فریدون جنیدی و محمد رمضانی، به کوشش: پژمان پورحسین، تهران، گنجور.
کریستن سن، آرتور، 1374، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه: رشید یاسمی، تهران: نشر دنیای کتاب.
کناوت، ولفگانگ، 2535، آرمان شهریاری ایران باستان از کسنفن تا فردوسی، ترجمه: سیف‌الدین نجم آبادی، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی، 1347، زین الاخبار، به تصحیح: عبدالحی حبیبی، تهران: دنیا فرهنگ ایران.
گیرشمن، رومن، 1380، ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه: محمد معین، تهران: علمی و فرهنگی.
لوکونین، و. گ، 1350، تمدن ایران ساسانی، ترجمه: عنایت الله رضا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مارکوارت، یوزف، 1373، ایرانشهربر مبنای جغرافیای موسی­خورنی، ترجمه: مریم میراحمدی، تهران: اطلاعات.
مستوفی، حمدالله، 1362، نزهة‌القلوب، به اهتمام: گای لسترج، تهران: دنیای کتاب.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، 1374، مروج الذهب فی المعادن الجوهر، ترجمه: ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
موسی­خورنی، 1380، تاریخ ارمنیان، ترجمه: ادیک باغداساریان، تهران: بنیاد نیشابور.
مشکور، محمدجواد، 1342، الف، ایران در عهد باستان (در تاریخ اقوام و پادشاهان پیش از اسلام)، تهران: سازمان تربیت معلم و تحقیقات تربیتی.
___________، 1367، ب، تاریخ ساسانیان، تهران: دنیای کتاب.
[ناشناخته]، 1381، مجمل­التواریخ و القصص، به تصحیح: ملک الشعرا بهار، تهران: دنیای کتاب.
نلدکه، تئودور، 1378، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمه: عباس زریاب، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، 1378، تاریخ یعقوبی، ترجمه: محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
یارشاطر، احسان، 1381، تاریخ ایران: از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ج 3- ب 2، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیر کبیر.
 
Agathias, 1975., Agathias the histories, translated with an introduction and short explantory notes by Joseph .D.Frendo,Walter De Gruyter, Berlin & New York.
Farrokh, K, 2007., Shadows in the Desert, Ancient Persia at war,Osprey Publishing, New York.
Greatrex, G.& Lieu,S.N.C., 2002.,The Roman Eastern Forntier and the Persian Wars, Part II A.D 363-630,London and New York, Routledge.
Herzfeld, E .E. 1934., Archaeological History of Iran, London &New York, Oxford university, Humpher Milford.
Pourshariati, P, 2008., Decline and Fall of the Sasanian Empire The Sasanian–Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran, London & New York, by I. B. Tauris & Co Ltd in association with the Iran Heritage Foundation.
Ptolemy, 1991, Claudius, the Geography, Translated and Edited by Evard Luther Stevenson, New York, Dover Publication, Inc.
Rawlinson,G, 1976, The Sevnth Great Oriental Monarchy or The Georgraphy, History, and Antiquities of The Sassanian or new Persian Empire, london.
Theophanes, 1997., The chornicle Theophanes Confessor Byzantine and Near Eastern History AD284-813, Translated with introduction and commentary by Cyril Mango and Roger Scott, Oxford Clarendon Press.
Valentine, W. H., 1993., Sassanian Coins, Delhi- India, Rahul Publishing House.