نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه پیام نور واحد بین‌الملل قشم

چکیده

عوامل متنوعی در بی‌ثباتیِ روابط ایران و عثمانی نقش داشته‌اند. مناسبات ایران و عثمانی در دورة شاه طهماسب با کشمکش و درگیری همراه بوده است. سلطان سلیمان قانونی با استفاده از مسائل داخلی ایران، چند بار به ایران حمله کرد، اما بر اثر پایداری سپاه ایران، ناچار شد عقب‌نشینی کند. در آخرین حمله، سلطان سلیمان به پیروزی قاطعی دست نیافت و به قرارداد صلح در آماسیه رضایت داد. موضوع بنیادین این است که مناسبات سلطان سلیمان عثمانی با شاه طهماسب صفوی چگونه بوده است؟ در پژوهش حاضر با روش تاریخی- تحلیلی این موضوع بررسی خواهد شد و هدف اصلی، شناخت علل بروز اختلافات و جنگ‌ها بین دو کشور و تأثیر قرارداد صلح آماسیه است. روابط عثمانی با صفوی در زمان شاه طهماسب خصمانه بود و فرار و پناهندگی شاهزادگان و عمّال سیاسی بر تحریک عثمانی برای جنگ با ایران می‌افزود. با وجود اختلافات روزافزون دهه‌های نخست تأسیس حکومت صفوی، در زمان شاه طهماسب و در اثر موافقتنامۀ آماسیه، اختلافات مذهبی و سیاسی کاهش یافت و مناسبات به روابط کمابیش دوستانه نزدیک شد.

کلیدواژه‌ها

احمدیاقی، اسماعیل، دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال، ترجمه: رسول جعفریان، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
بُرن، میشائل رهر، 1350، نظام ایالات ایران در عصر صفوی، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیانی، خانبابا، 1378، تاریخ نظامی ایران در دوره صفویه، تهران: زرین قلم .
براون، ادوارد، 1375، تاریخ ادبیات ایران در دوره صفویه تا عصر حاضر، جلد 4، ترجمه: بهرام مقدادی، تهران: مروارید.
پارسادوست، منوچهر، 1377، شاه طهماسب اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
پورگشتال، هامر، 1387، تاریخ امپراتوری عثمانی، جلد 2، ترجمه: میرزا زکی علی‌آبادی، تهران: اساطیر.
ترکمان، اسکندربیک (منشی ترکمان)، 1377، تاریخ عالم آرای عباسی، جلد 3، به تصحیح: محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
_____________________، 1381، تاریخ عالم آرای عباسی، به کوشش: ایرج افشار، جلد 2و 1، تهران: امیرکبیر.
ثابتیان، ذبیح الله، 1363،  اسناد و نامه‌های تاریخی دوره صفویه، تهران: کتابخانه ابن سینا.
چارشلی، حقی اوزون، اسماعیل، 1388، تاریخ عثمانی، چاپ دوم، جلد 2، ترجمه: وهاب ولی، جلد 2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حاجیان‌پور، حمید، 1383، " اوضاع سیاسی ایران در دوره شاه طهماسب صفوی"، مجلۀ تاریخ اسلام در آینه پژوهش، زمستان، شماره 16.
حسینی، سیّد حمید، 1389، " عوامل سیاسی- اجتماعی تنش میان صفویه و عثمانی"، مجله سخن تاریخ، سال نهم، تابستان.
خواند میر، امیر محمود، 1370، تاریخ صفویه (تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب به کوشش: غلامرضا طباطبائی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار. 
دهقانی، رضا، 1388، "روابط ایران و عثمانی به مثابۀ الگوی روابط شرقی- اسلامی"، فرهنگ ویژه تاریخ، شماره 71، پاییز.
رمضانی، عباس، 1387، معاهدات تاریخی ایران، چاپ دوم، تهران: ترفند.
رویمر، ه. ر.، 1384، تاریخ ایران دورۀ صفویه (از مجموعه کمبریج )، چاپ دوم، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: جامی.
روملو، حسن بیک، 1349، احسن التواریخ، جلد 2و 1، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، جلد 1، تهران: بنگاه نشر کتاب و انتشارات بابک.
سیوری، راجر، 1380، ایران عصر صفوی، چاپ نهم، ترجمه: کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز.
شاو، استانفورد جی،1370، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیۀ جدید، ترجمه: محمود رمضان زاده، مشهد: قدس رضوی.
شاه طهماسب صفوی، 1364،  تذکره شاه طهماسب، به کوشش: امرالله صفوی، تهران: شرق.
طهماسب صفوی اول،1383، تذکره شاه طهماسب، به تصحیح: کریم فیضی، قم: مطبوعات دینی.
عابدینی، ابوالفضل، 1388، " قراردادهای صلح ایران و عثمانی و کاهش تنش‌های مذهبی بین دو کشور در عصر صفوی و افشاری"، تاریخ ایران، شماره 5/60، بهار.
فلسفی، نصرالله، 1316، تاریخ روابط ایران و اروپا در دورۀ صفویه، تهران: بینا.
کین راس، لرد، 1373،  قرون عثمانی، ترجمه: پروانه ستاری، تهران: کهکشان.
مهدوی، عبدالرضا هوشنگ، 1364، تاریخ روابط خارجی ایران، چاپ دوم، تهران: امیر کبیر.
میرجعفری، حسین، 1354، "نامه‌ای از شاه طهماسب صفوی به سلطان سلیمان قانونی"، مجلۀ بررسی‌های تاریخی، آذر و دی، شماره 60.
نوائی، عبدالحسین و عباسقلی غفاری‌فرد، 1391، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایراندر دوران صفویه، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه (سمت).
نوایی، عبدالحسین، 1350، شاه طهماسب صفوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
__________، 1347، اسناد و مکاتبات تاریخی ایران (شاه طهماسب)، تهران: بنیاد فرهنگ.