نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مناسبات ایران صفوی با هند گورکانی یکی از دوره­های پر افت و خیز در تاریخ روابط خارجی دو کشور ایران و هند است. تحرکات ازبکان شیبانی به عنوان دشمن مشترک گورکانیان و صفویان، از عوامل مؤثر بر تنظیم روابط خارجی ایران و هند بود و وجود این تهدید مشترک مرزی، سبب نزدیکی روابط آنان شد. فعالیت نظامی گسترده دولت عثمانی در غرب ایران نیز صفویان را بر آن می‌داشت تا برای آرام نگه داشتن مرزهای شرقی به دنبال حسن روابط با دولت گورکانی باشند. گذشته از تحولات سیاسی، پیوند دیرینة ایرانیان و هندیان و اشتراکات فرهنگی متعدد موجب پیوند نزدیک میان شاهان صفوی و سلاطین گورکانی شد. در روابط صفویان و گورکانیان مانند هر مناسبات دو جانبة دیگر، عوامل تنش‌زا نیز وجود داشت. حکومت­های محلّی منطقة دکن که برخی از آنان شیعی‌مذهب بودند، همواره از حمایت دربار صفوی برخوردار می‌شدند و دولت گورکانی با ادعای مالکیت بر دکن، از توسعة روابط میان سلسله­های محلی و دولت ایران ناخشنود بود. گرچه مسأله حکومت­های محلی دکن برای صفویان ارزش خاصی داشت، اما مهم­ترین عامل مؤثر بر تیرگی روابط ایران و هند گورکانی، مسألة قندهار بود و این موضوع، چندین بار به واکنش نظامی منجر شد. در پژوهش حاضر، با تکیه بر روش تاریخی، عوامل مؤثر بر روابط صفویان ایران و گورکانیان هند شناسایی و تشریح شده است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آهنچی، آذر و محمود صادقی علوی، 1389، "نقش مذهب تشیع در روابط سیاسی قطب شاهیان و صفویان"، شیعه شناسی، سال هشتم، بهار، شماره 29.
ارشاد، فرهنگ، 1369، مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
افواشته‌ای نطنزی، محمود بن هدایت‌الله، 1350، نقاوه الآثار فی ذکر الاخیار، به تصحیح: احسان اشراقی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
اورلئاریوس، آدام، 1369، سفرنامه اورلئاریوس، ترجمه: حسین کردبچه، تهران: شرکت کتاب برای همه.
برازش، امیرحسین، 1392، روابط سیاسی دیپلماتیک ایران و جهان در عهد صفویه، تهران: امیرکبیر.
بلان، لوئی، 1375، زندگانی شاه عباس اول، ترجمه: ولی‌الله شادان، تهران: اساطیر.
بیات، بایزید، 1382، تذکره همایون و اکبر، به تصحیح: محمدحسین هدایت، تهران: اساطیر.
تاورنیه، ژان باپتیست، 1369، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، به تصحیح: حمید شیروانی، تهران: کتابخانه سنایی.
ترکمان، اسکندر بیک، 1382، تاریخ عالم آرای عباسی، به تصحیح: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
تهرانی، آقابزرگ، 1403، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالأضواء.
جلالی نائینی، محمدرضا، 1375، هند در یک نگاه، تهران: شیرازه.
جنابدی، میرزا بیگ، 1378، روضه‌الصفویه، به تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
جهانگیر گورکانی، محمد، 1359، جهانگیر نامه (توزک جهانگیری)، به تصحیح: محمد هاشم، [بی‌جا]: بنیاد فرهنگ ایران.
الحسنی‌الطالبی، عبدالحی، 1420، الإعلام بمن فی تاریخ الهند من الأعلام (نزهه الخواطر)، بیروت: دارالنشر ابن حزم.
الحسینی‌القمی، قاضی احمد، 1383، خلاصه التواریخ، به تصحیح: احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
حقی اوزون چارشی لی، اسماعیل، 1369، تاریخ عثمانی، ترجمه: ایرج نوبخت، تهران: کیهان
حکمت، علی‌اصغر، 1337، سرزمین هند- بررسی تاریخی و اجتماعی و سیاسی و ادبی هندوستان از ادوار باستانی تا عصر حاضر، تهران: دانشگاه تهران.
خافی‌خان نظام‌الملکی، محمد هاشم خان، 1874، منتخب اللباب، به تصحیح: مولوی کبیرالدین احمد صاحب، کلکته: مطبعه مظهرالعجائب.
خواندمیر، غیاث‌الدین، 1380، تاریخ حبیب السیر، تهران: خیام.
____________، 1379، رجال کتاب حبیب السیر، گردآوری: عبدالحسین نوایی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خورشاه بن قبادالحسینی، 1379، تاریخ ایلچی نظام شاه، به تصحیح: محمدرضا نصیری و کوئیچی هانه دا، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
دوغلات، محمدحیدر، 1383، تاریخ رشیدی، به تصحیح: عباسقلی غفاری فرد، تهران: میراث مکتوب.
رای، سوکمار، 1383، همایون در ایران، ترجمه: کیوان فروزنده شهرکی، تهران: آرون.
رحمتی، محمدجواد، 1395، "خودشیفتگی جلال‌الدین اکبر گورکانی در تعامل با ژزوئیت ها و دین الهی"، پژوهش‌های ادیانی، بهار و تابستان، شماره 7.
روملو، حسن بیک، 1357، احسن التواریخ، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
ریاض‌الاسلام، 1373، تاریخ روابط ایران و هند در دوره صفویه و افشاریه، ترجمه: محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری فرد، تهران: امیرکبیر.
رویمر، رهانس روبرت، 1380، ایران در راه عصر جدید- تاریخ ایران از سال 1350تا1750م.، ترجمه: آذر آهنچی، تهران: دانشگاه تهران.
سرخیل، فاطمه، 1386، "روابط صفویان و گورکانیان هند"، تاریخ اسلام، سال هشتم، تابستان، ش30.
سوچک، پریسیلا، 1384، "هنرمندان ایرانی در هند گورکانی"، ترجمه: عباس آقاجانی، گلستان هنر، پاییز و زمستان، ش2.
شهریارنقوی، حیدر، 1351، "نمایندگان سیاسی ایران و هندوستان در زمان صفویان و بابریان"، بررسی‌های تاریخی، سال 7، ش6، بهمن و اسفند.
صادقی علوی، محمود، 1387، "دوران طلایی حکومت قطب‌شاهیان در دکن"، تاریخ اسلام، بهار و تابستان، ش33 و 34.
صالحی، نصرالله، 1394، تاریخ روابط ایران و عثمانی در عصر صفوی، تهران: طهوری.
غفاری‌فرد، عباسقلی، 1387، "روابط شاه اسماعیل صفوی با ظهیرالدین بابر"، تاریخ روابط خارجی، زمستان، ش37.
غفاری‌کاشانی، قاضی احمد، 1343، تاریخ جهان آرا، تهران: کتابفروشی حافظ.
فریدون‌بک، 1274ق.، مجموعه منشآت السلاطین، استانبول: بی نا.
فلسفی، نصرالله، 1369، زندگانی شاه عباس اول، تهران: علمی.
قزوینی، ابوالحسن، 1367، فوائدالصفویه، به تصحیح: مریم میراحمدی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کری ولش، استوارت، 1373، مینیاتورهای مکتب ایران و هند، ترجمه: زهرا احمدی و محمدرضا نصیری، تهران: یساولی.
کنبولاهوری، محمدصالح، 1967، عمل صالح (شاه‌جهان نامه)، به تصحیح: غلام یزدانی و وحید قریشی، لاهور: مجلس ترقی ادب.
گلچین معانی، احمد، 1369، با کاروان هند، مشهد: آستان قدس رضوی.
لوفت، پاول، 1380، ایران در عهد شاه عباس دوم، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: وزارت امور خارجه.
متی، رودلف پ.، 1387، اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی، ترجمه: حسن زندیه، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
مرعشی صفوی، محمدخلیل، 1328، مجمع التواریخ، به تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، تهران: [بی‌نا].
نویسنده مجهول، 1370، عالم آرای شاه طهماسب، به تصحیح: ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
نوایی، عبدالحسین، 1363، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از 1105 تا 1135ق.، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
___________، 1386، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوران صفویه، تهران: سمت.
___________، 1385، روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.
___________، 1367، شاه عباس: مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی، تهران: زرین.
واله اصفهانی، محمدیوسف، 1372، خلد برین، به تصحیح: میرهاشم محدث، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
وحیدقزوینی، محمدطاهر، 1383، تاریخ جهان آرای عباسی، به تصحیح: سعید میرمحمد صادق، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
_______________، 1329، عباسنامه یا شرح زندگانی 22 ساله شاه عباس ثانی، به تصحیح: ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داودی.
ولی‌قلی شاملو، 1371، قصص‌الخاقانی، به تصحیح: حسن سادات‌ناصری، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هالیتر، جان نورمن، 1373، تشیع در هند، ترجمه: آزرمیدخت مشایخ فریدنی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
هندوشاه استرآبادی، محمد بن قاسم، 1388، تاریخ فرشته، به تصحیح: محمدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، 1391، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.