نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه لرستان

چکیده

خلیج‌فارس یکی از آبراهه‌های مهم با شهرت جهانی است که از دیر‌باز به لحاظ موقعیت جغرافیایی، سیاسی، نظامی و اقتصادی از اهمیت سوق‌الجیشی برخوردار بوده است. این آبراهه کانون تحولات عمده‌ای بود که از سده‌ دهم هجری/ شانزدهم میلادی با ورود کشورهای اروپایی به این منطقه وضعیت آن پیچیده‌تر و بر اهمیت استراتژیک آن افزوده شد. هم از این رو، از جنبه‌ فرهنگی به سبب تعامل ملیت‌های مختلف در این منطقه نقش برجسته‌ای در تبادل فرهنگ‌ها و اندیشه‌ها ایفاء کرد. همین موقعیت مهم موجب شد که از گذشته‌های دور نام خلیج فارس در متون تاریخی، جغرافیایی، اطلس‌ها، نقشه‌ها و اسناد گوناگون وارد شود و ماندگار گردد. با این همه، هر از گاه تلاش‌هایی نیز صورت گرفت که نام‌های دیگری به جای خلیج فارس جعل شود و یا این نام از روی نقشه‌های جغرافیایی حذف گردد.
در این مقاله سعی بر آن است تا ضمن بیان برخی از وجوه اهمیت خلیج فارس، پیشینه و انگیزه‌های طرح جعل نام برای خلیج فارس که از یک سو به قدرت‌های فرامنطقه‌ای مربوط می‌شود و از سوی دیگر ریشه در ناسیونالیسم عربی و سیاست برخی از مرتجعین عرب با هدف ایران ستیزی و طرح ادعاهای واهی سرزمینی دارد، تحلیل و تبیین شود.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
ابن حوقل (1366) سفرنامه ابن حوقل، ترجمه و توضیح: جعفر شعار، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
ادیبی سده، مهدی (1384) "بررسی اهمیت استراتژیک خلیج فارس بر سیاست کشورهای حوزه آن" مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیجفارس در گستره تاریخ، ج2، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم اصفهان: دانشگاه اصفهان.
اصطخری، ابو اسحق ابراهیم (1368) مسالک و ممالک، به اهتمام: ایرج افشار، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس (1384) مطالعاتی در باب بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس، تهران: انتشارات اساطیر.
اقتداری، احمد (1387) خلیجفارس از دیرباز تا کنون، تهران: انتشارات امیرکبیر.
اقتداری، احمد ]بی‌تا[ "اصالت نام خلیج فارس به گواهی اسناد و مدارک ادبی، تاریخی و جغرافیایی" پژوهشنامه خلیجفارس (1) ضمیمه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 89-88.
الهی، همایون (1384) خلیجفارس و مسائل آن، چاپ هشتم، تهران: نشر قومس.
امامی، محمدعلی (1382) عوامل تأثیرگذار خارجی در خلیجفارس، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
برومند، صفورا (1378) "سرکنسولگری بریتانیا در بوشهر (1914-1763)" فصلنامه تاریخ روابط خارجی ایران، سال اول، شماره 1، زمستان 1378.
بیات، عزیزالله (1367) کلیات جغرافیای طبیعی و تاریخی ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر.
بیک محمدی، حسن (1384) "منشأ تاریخی و جغرافیایی نام خلیج‌فارس" مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیجفارس در گستره تاریخ، ج2، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
تکمیل همایون، ناصر (1385) "اهداف استیلاگرانه در تغییر نام خلیج فارس و اشاره به پاره‌ای از اقدامات جهانی" مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیجفارس در گستره تاریخ، ج3، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
توملاسو (1372) "نقش خلیج فارس در اهمیت استراتژیکی اقیانوس هند" مجموعه مقالات دومین سمینار بررسی مسائل خلیجفارس، 29 آبان ـ اول آذر 1368، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
جعفری ولدانی، اصغر (1380) "جایگاه خلیج فارس در نظام جدید جهانی" مجموعه مقالات یازدهمین همایش خلیج‌فارس، دی 1379، مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.      
چیت‌ساز، محمدرضا (1384) "خلیج‌فارس و خلیج‌العربی" مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیج فارس در گستره تاریخ، ج2، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
حافظ‌نیا، محمدرضا (1371) خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، تهران: انتشارات سمت.
خیراندیش، عبدالرسول ]بی‌تا[ "اهمیت خلیج فارس برای ایرانیان"، پژوهشنامه خلیج فارس (2)، ضمیمه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 89-88.
سرای ایران خلیج فارس، نمایشگاه نقشه‌های تاریخی خلیج فارس، "نگاهی به نقشه‌های تاریخی خلیج‌فارس"، هیجدهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران 24-14 اردیبهشت 1384، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بنیاد ایران شناسی.
سوساک، سیات، ]بی‌تا[ "خلیج فارس، گذشته و امروز آن"، ترجمه: حسام امیرحمزه، در: پژوهشنامه خلیج فارس (2)، ضمیمه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا شماره 89-88.
سیاوش پوری، عباس (1370) استراتژی غرب در خلیج فارس، تهران: انتشارات کمال علم.
شفقی، سیروس (1385) "دوگانگی فرهنگی، منشاء و پیدایش دوگانگی اسمی خلیج‌فارس"، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیجفارس در گستره تاریخ، ج3، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
صلاح، مهدی (1385) "ناسیونالیسم عربی و خلیج‌فارس"، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیجفارس در گستره تاریخ، ج3، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
فتح‌اللهی، جعفر (1368) مجموعه مقالات سمینار بررسی مسائل خلیجفارس، تهران: مرکز مطالعات خلیج‌فارس - دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
فروزانی، ابوالقاسم ]بی‌تا[ "گستره دریای پارس"، پژوهشنامه خلیج فارس(2)، ضمیمه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 89-88.
کاووسی عراقی، محمدحسن (1384) "مستندات نقشه‌های خلیج فارس در دوره معاصر"، مجموعه مقالات همایش بین‌المللی خلیجفارس در گستره تاریخ، ج2، به اهتمام: اصغر منتظرالقائم، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
مؤمنی، فاطمه ]بی‌تا[ "اهمیت بین‌المللی خلیج فارس در سده‌های 19 و 20 میلادی"، پژوهشنامه خلیجفارس (2)، ضمیمه کتاب ماه تاریخ و جغرافیا شماره 89-88.
مجتهدزاده، پیروز (1380) کشورها و مرزها در منطقه ژئوپولتیک خلیجفارس، چاپ چهارم، ترجمه: حمیدرضا ملک نوری، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.