نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه ارومیه

چکیده

آموزه نیکسون یا سیاست مشارکت جمعی، راهبرد نوین سیاست خارجی آمریکا را در دهه 50 ش بنیاد گذارد. هدف این نوشتار بررسی دیپلماسی خارجی جدید آمریکا و زمینه‌های پیدایش آن و تبعاتش بر سیاست خارجی و منطقه‌ای دولت پهلوی دوم در واپسین دهه حیات این حاکمیت است. بر این اساس ایران تحت تأثیر شدید این نظریه به سرعت به یکی از قدرت‌های نظامی منطقه‌ای تبدیل شده و در راستای اهداف پنهان و آشکار دولتمردان واشنگتن و اندیشه‌های حکومت شاهنشاهی به مجموعه‌ای از فعل و انفعالات سیاسی و نظامی در حوزه خلیج‌فارس و ماورای آن اقدام کرد.

کلیدواژه‌ها

  • منابع و مآخذ

    آمبروز. استیفن. 1368. روند سلطه گری، تاریخ سیاست خارجی آمریکا، 83-1938. احمد تابنده، چاپ اول، تهران، چاپخش.

    الهی، همایون. 1370. خلیج‌فارس و مسائل آن، چاپ دوم، تهران، قومس.

    امیر علایی، شمس‌الدین. 1361. صعود محمدرضا شاه به قدرت یا شکوفایی دیکتاتوری، چاپ اول، تهران، بدون ناشر.

    امیری، عباس. 1355. تقویت نیروی دفاعی ایران ضامن ثبات سیاست منطقه است.

    باومن. لاری، کلارک. یان. 1369. اقیانوس هند در سیاست جهانی، گروه مترجمان زیر نظر همایون الهی، چاپ اول، تهران، قومس.

    امین، عبدالامیر. 1370. منافع بریتانیا در خلیج‌فارس، علی رجبی یزدی، تهران، امیرکبیر.

    براون، نویل. 1375. تاریخ جهان در قرن بیستم. مرتضی کاظمی یزدی، چاپ اول، تهران، پاژنگ.

    برانت، ویلی. 1364. پیوند با آزادی، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، کسری.

    برق لامع، مسعود. 1358. استراتژی کیسینجر در سیاست سلطه جویی آمریکا، چاپ اول، تهران، انجمن تحقیق و بررسی‌های علمی و سیاسی و اقتصادی ایران.

    بورشت، ویلفرد. جی. 1361. ویتنام گزارشی از درون، چاپ اول، تهران، ثمین.

    پالمر، رابرت روزول. 1349. تاریخ جهان نو، ابوالقاسم طاهری، جلد دوم، چاپ اول، تهران، امیر کبیر.

    پورتیش، هوگو. 1364. رویارویی دو آلمان، ضیاءالدین ضیایی، تهران، فردوسی.

    جناب، محمدعلی. 1349، خلیج‌فارس و آشنایی با امارات آن، تهران، پدیده.

    حافظ نیا، محمدرضا. 1371. خلیج‌فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز، چاپ اول، تهران، سمت.

    چامسکی، نوام و دیگران. 1364. دهه جنگ سرد، روند جنگ در دهه 1980، شاهرخ وزیری، چاپ اول، تهران، سلسله.

    دلاژ، الیویه. گریزبک، ژرار. 1366. توفان خلیج. اسدالله مبشری، محسن مؤیدی، چاپ اول، تهران، اطلاعات.

    دلدم، اسکندر. 1363. سلطه جویان و استعمارگران در خلیج‌فارس، چاپ اول، تهران، نوین.

    رواسانی. شاهپور. بی تا. دولت و حکومت در ایران در دوره سلطه استعمار سرمایه داری، چاپ اول، تهران، شمع.

    روبین، باری. 1363. جنگ قدرت‌ها در ایران. محمود مشرقی، چاپ اول، تهران، آشتیانی.

    صدقیانی، سیمین. 1354. ملاحظاتی چند درباره مسائل سیاسی امارات و نظام حقوقی آب‌های خلیج‌فارس، روابط بین‌الملل، شماره 4، پاییز.

    طارم سری، مسعود و دیگران. 1364. چین، سیاست خارجی و روابط با ایران، چاپ اول، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.

    طباطبایی، محمد حسین. 1356. روابط ایران و غرب، بی چا، بدون جا، بی نا.

    غنی، سیروس. 1367، یادداشت‌های دکتر قاسم غنی، تهران، زوار، ج 4.

    فونتن، آندره. 1366. یک بستر و دو دریا، تاریخ تنش زدایی، 81-1962. عبدالرضا هوشنگ مهدوی، چاپ اول، تهران، نشر نو.

    کرباسچی، غلامرضا. 1371. هفت هزار روز، تاریخ ایران و انقلاب اسلامی، جلد اول، چاپ اول، تهران، بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی ایران.

    کمبل، جان سی. 1354. ابر قدرت‌ها در خلیج‌فارس. خلیج‌فارس و اقیانوس هند در سیاست بین‌الملل. ویرایش عباس امیری، تهران، مؤسسه پژوهش‌های سیاسی و اقتصادی.

    کلیر، میشل. 1358. جنگ بی پایان، سیاست خارجی آمریکا در جهان سوم. سعید رجایی. خراسانی، محمد علی مختاری اردکانی، چاپ اول، تهران، حکمت.

    کندی، پل. 1369. ظهور و سقوط قدرت‌های بزرگ، تغییرات اقتصادی و برخوردهای نظامی از سال 1500 تا سال 2000 میلادی. محمود ریاضی، چاپ اول، تهران، خجسته.

    کدی، نیکی، آر. 1369. ریشه‌های انقلاب. عبدالرحیم گواهی، چاپ اول، تهران، قلم.

    کوپر، چستر. 1351. جهاد نافرجام، سیف غفاری، بی جا، بی نا، چاپ اول.

    گازیوروسکی، مارک ج. 1371. سیاست خارجی آمریکا و شاه، بنای دولت دست نشانده در ایران. فریدون فاطمی، چاپ اول، تهران، نشر مرکز.

    لافه بر، والتر. 1376. پنجاه سال جنگ سرد، از غائله ایران تا سقوط گورباچف. منوچهر شجاعی، چاپ اول، تهران، نشر مرکز.

    لنچافسکی، جورج. 1373. رؤسای جمهور آمریکا و خاورمیانه، از ترومن تا ریگان، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز.

    مجتهدزاده، پیروز. 1374. نگاهی به جغرافیای تاریخی خلیج‌فارس، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال 7 و 8، فروردین و اردیبهشت.

    میرزا، ک. پ.1354. سیاست‌های بین‌المللی در اقیانوس هند. فاطمه قدیمی پور، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات عالی بین‌المللی.

    نجاتی، غلامرضا. 1355. ویتنام از دین بین فوتا سایگون، چاپ اول، تهران، سپهر.

    نیکسون، ریچارد. 1363. رهبران، کسانی که دنیا را تغییر داده‌اند. کاظم عمادی، چاپ اول، تهران، عطایی.

    ـــــــــــ. 1364. جنگ واقعی، صلح واقعی. علیرضا طاهری، چاپ اول، تهران، کتابسرا.

    ــــــــــ. 1371. فرصت را دریابیم، وظیفه آمریکا در جهانی با یک قدرت، حسین وصی‌نژاد، چاپ اول، تهران، طرح نو.

    هوشنگ مهدوی، عبدالرضا. 1368. تاریخ روابط خارجی ایران از پایان جنگ جهانی دوم تا سقوط رژیم پهلوی، چاپ اول، تهران، ناشر مؤلف.

    واسیلیف، آلکسی. 1358. مشعل‌های خلیج‌فارس، سیروس ایزدی، چاپ اول، تهران. کتاب‌های جیبی.

     

    روزنامه‌ها

    1- آیندگان، 13/11/1349. «انگلستان خلیج‌فارس را تخلیه می‌کند».

    2- ـــــــ، 1/12/1349. «اگر لازم باشد، ایران جزایر ابوموسی و تنب را با زور می‌گیرد».

    3- ـــــــ، 11/12/1349. «پایان دوره تحت الحمایگی در خلیج‌فارس».

    4- ـــــــ، 14/1/1350. «روز سیاه از جنگ برگشتگان».

    5- ـــــــ، 26/11/1350. «سیاست صلح ویلی برانت، صدراعظم آلمان فدرال».

    6- ـــــــ، 18/5/1351، «آمریکا در دفاع خلیج فارس درگیر نمی‌شود».

    7- اطلاعات، 2/11/1347. «درس‌های جنگ ویتنام».

    8- ــــــــ، 5/5/1348. «نیکسون در سفر دور دنیا».

    9- ــــــــ، 9/2/1351. «نیکسون از استقرار در کاخ سفید تا ورود به تهران».

    10- ــــــــ، 1/11/1351. «نیکسون: طولانی‌ترین و دشوارترین جنگ آمریکا رو به پایان است».

    11- رستاخیز، 9/2/1354. «سی سال جنگ ویتنام».

    12- ــــــــ، 16/2/1354. «بحرانی خطرناک‌تر از ویتنام برای آمریکا».

    13- ــــــــ، 20/2/1354. «شکاف در شبکه جهانی پایگاه‌های آمریکا».

    14- ــــــــ، 21/3/1354. «درگونی در دریافت‌های دفاعی آمریکا».

    15- ــــــــ، 9/4/1354. «تعادل اقتصاد آمریکا برهم خورده است».

    16- ــــــــ، 11/11/1354. «آمریکا؛ جنگی به خاطر هیچ».

    17- کیهان، 14/10/1347. «سخنان مهم شاهنشاه در مورد بحرین».

     

    مجلات

    • ارتش شاهنشاهی، 1349، ش 2. «ایران و حل مسئله بحرین».
    • ــــــــــــــــــ، تیرماه 1354. «هزینه جنگ ویتنام».
    • ــــــــــــــــــ، 1353، ش 3. «گزارش‌های تلویزیونی جنگ‌های نظامی».
    • اطلاعات سیاسی و اقتصادی، مهرماه 1365، سال 1، ش 1. «اوپک در افت و خیز یک ربع قرن تندباد حوادث».

    اسناد

    1- آرشیو اسناد بنیاد تاریخ معاصر ایران. سند شماره 72-4- 2-693-الف، 1347ش

    • ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ، سند شماره 823، 3/10/1349
    • آرشیو اسناد سازمان اسناد ملی، سند شماره 230/5870، 1351
    • مجموعه اسناد کتابخانه نیکسون، 28/9/1389، نامه رییس سیا به نیکسون، عربستان از ایران مهمتر است. پایگاه تحلیلی تاریخ ایرانی.
    • ــــــــــــــــــــــــــــــ، 29/9/1389، محرمانه‌های نیکسون، درخواست آمریکا از انگلیس، از خلیج‌فارس خارج نشوید، پایگاه تحلیلی تاریخ ایرانی.

     

    لاتین

    1- Alwels, Frank.1975. New Dimensions of world history, new york, American book company.

    2- Croekat,Richard.1995. The fifty Year War,the united states And the soviet union in the world politics,1941-910 Rouledy,london.

    3- Davidian، Zaven .n. 1971. Iran in the service of world peace. University of Isfahan.

    4- DE Gaulle, C. (1970). Discours et Messages (tomes 4 et 5).Paris: Plon

    5-DE Gaulle, C. (1971). Mémoires d'Espoir, le Renouveau, l'effort 1962. Paris: Plon

    6- Long، David. 1978. The Persian Gulf، A introduction to its people، politics And Economies. West view press, Boulder, Colerado.

    7- Mojtahedzadeh، pirouz. 1990. political geography of the strait of Hormuz. School of oriental And African studies. University of London.