نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی دانشگاه ارومیه

چکیده

امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی در سال 1306 ق. / 1889 م. با تلاش‌های امین السلطان و میرزا ملکم خان به بارون ژولیوس رویتر واگذار شد. بانک شاهنشاهی به عنوان اولین بانک از خلاء موجود در زمینه بانکداری ایران بهره برد و از سرمایه‌های راکد ایران در جهت منافع خود سود جست. بانک افزون  بر کارهای معمول در اغلب مواقع به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف سیاسی و اقتصادی دولت انگلیس نیز عمل می‌کرد. تشکیل بانک شاهنشاهی در ایران را باید در اثر دو عامل داخلی و خارجی دانست. توسعۀ سیاست‌های استعماری بریتانیا از یک سو و تمایل دولتمردان ایران در اخذ تمدن اروپائی به منظور اصلاحات در کشور از سوی دیگر در تشکیل بانک شاهنشاهی در ایران مؤثر بودند. در واقع این دو عامل  به عنوان مکمل یکدیگر در تشکیل این بانک در ایران نقش داشتند. در همین راستا ، مقاله حاضر درصدد است که به بررسی هر یک از این عوامل بپردازد و علل شکل‌گیری آن را به بحث و گفتگو بگذارد. روش انجام تحقیق در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی است که  با تکیه بر یافته‌های کتابخانه‌ای و اسنادی به دست آمده است.                 
 

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آدمیت، فریدون ]بی تا[، اندیشۀ ترقی و حکومت قانون عصر سپهسالار] بی جا[، ]بی نا[.
آل داود، سید علی (1380)، دایره المعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، مقالۀ "امین الضرب"، زیر نظر :کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی.
آوری، پیتر (1369)، تاریخ معاصر ایران، جلد اول، ترجمه: محمد رفیعی مهر آبادی، تهران: عطائی.   
اعتمادالسلطنه ]بی تا[، خلسه یا خواب نامه،] بی جا[، ]بی نا[.
بهنام، جمشید (1369)، درباره تجدد ایران، ایران نامه، سال هشتم، شماره 31.
بیات، کاوه (1369)، ایران و جنگ جهانی اول "اسناد وزارت داخله"، تهران: سازمان اسناد ملی.   
تاریخچه پنجاه ساله بانک ملی ایران "1357- 1307" (1357)، تهران، ]بی نا[.
تیموری، ابراهیم (1363)، عصر بی خبری، تهران: اقبال.
جمال زاده، سید محمدعلی، (1335)، گنج شایگان (یا اوضاع اقتصادی ایران)،] بی جا[،کاوه.
جونز، جفری (1368)، بانک شاهنشاهی و دولت ایران، ترجمه: هوشنگ مهدوی، مجله آینده، شماره پانزده.
خسروی کردستانی، محمد (1349)، قرارداد رویتر، مجله وحید، شماره 77.
دهقان نژاد، مرتضی (1386)، بانک شاهنشاهی و توسعه نیافتگی اقتصادی ایران، تاریخ روابط خارجی، شماره 33، تهران.
رایت، دنیس (1359)، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان "دورۀ قاجاریه: 1921-1787 م"، ترجمه: لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر.
ربیعی رودسری، منیژه (1381)، بانک و بانکداری در ایران، چاپ دوم، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
زیبا کلام، صادق (1377)، سنت و مدرنیته "ریشه‌های علل شکست کوشش‌های اصلاح طلبانه و نوسازی در ایران عصر قاجار"، چاپ اول، تهران: روزنه.
ساسانی، خان ملک (1362)، دست پنهان سیاست انگلیس در ایران، چاپ سوم، تهران: بابک.
سایکس، سرپرسی (1362)، تاریخ ایران، ترجمه: محمد تقی فخر داعی گیلانی، تهران: انتشارات علمی.
شاهدی، مظفر (1387)، تاریخ بانک شاهنشاهی ایران "گوشه‌هایی از روابط سیاسی و اقتصادی ایران و انگلستان 1952-1888"، چاپ اول، تهران: پژوهشکده پولی و بانکی.
شمیم، علی اصغر (1384)، ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ یازدهم،] بی جا[: مدبّر.
عیسوی، چارلز (1369)، تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: گستره.
صفایی، ابراهیم  ]بی تا[، اسناد نویافته، تهران: انتشارات بابک.
فاتح، مصطفی (1309)، پول و بانکداری، تهران:] بی نا[.
فلور، ویلم (1366)، جستارهایی از تاریخ اجتماعی عصر قاجار، ترجمه: ابولقاسم سری، تهران: توس.
کاظم زاده، فیروز (1371)، روس و انگلیس در ایران 1864-1914(پژوهشی درباره امپریالیسم)، ترجمه: منوچهر امیری، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
کتاب آبی (اسناد محرمانه وزارت امور خارجه انگلیس)، (1363)، احمد بشیری، جلدهای 6 و 3، تهران: نشر نو.
کرزن، جرج (1362)، ایران و قضیه ایران، ترجمه: وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
محبوبی اردکانی، حسین (1376)، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، جلد دوم، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
محمدی، ولی الله (1345)، سازمان بانکی ایران، چاپ اول، تهران: مؤسسه عالی حسابداری.
محمود، محمود (1367)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزده، جلد چهارم، تهران: اقبال.
معتضد، خسرو (1366)، حاج امین الضرب و تاریخ تجارت و سرمایه گذاری در ایران، ]بی جا[: جانزاده.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1381)، تاریخ روابط خارجی ایران "از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی"، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
آرشیو سازمان اسناد ملی جمهوری اسلامی ایران.
مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی، دوره پانزدهم، جلسه 137، 3 بهمن 1327 شمسی.