نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استاد مطالعات ایرانی و ژاپنی دانشگاه ریوکوکو، ژاپن

چکیده

آوانِس ماسحیان (1350ـ 1282ق./ 1931ـ1864م.) ملقّب به مساعدالسلطنه از ارمنیان برجسته ایران و از شخصیت‌های علمی و دولتمردان اوایل سده بیستم است. او تحصیلات خود را در تهران، تبریز و پاریس گذراند و پس از بازگشت به ایران در سال 1301ق./ ۱۸۸۴م. مترجم مخصوص ناصرالدین شاه شد و در فعالیت‌های علمی و دیپلماتیک خوش درخشید و تا وزیرمختاری ایران در لندن ترقی یافت. آخرین مأموریت او، به عنوان وزیرمختار ایران در توکیو بود. آوانِس‌خان که از نخستین مترجمان برجسته آثار ادبی و علمی از زبان انگلیسی به فارسی است، در خدمات رسمی و اداری نیز شخصیتی ممتاز بود و احترام و تحسین همگنان، معاشران و رؤسای خود را برمی‌انگیخت. از دیگر جنبه‌های چشمگیر شخصیت و فعالیت او تلاشی بود که در سال‌های پس از جنگ جهانی اول برای ایجاد دولت مستقل ارمنستان نشان داد. شماری از رجال و محققان برجستۀ ایرانی، وی را به دانشوری و کاردانی در خدمات مملکتی ستوده‌اند. آکیئو کاساما نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران نیز، که تقریباً هم‌زمان با وزیرمختاری آوانِس‌خان در توکیو او هم در تهران مأموریت داشت، در خاطرات خود شرحی تحسین‌آمیز درباره این چهره برجسته ایرانیِ ارمنی نگاشته است. آوانِس‌خان علاوه بر خدمات دولتی و  دیپلماتیک، در مدرسه سیاسی تهران درس حقوق می گفت و در دوره ششم مجلس شورای ملی نمایندگی ارمنیان را برعهده داشت. آخرین مقام سیاسی او ریاست نمایندگی دیپلماتیک ایران در توکیو بود که حدود یک سال (تا مرداد ۱۳۱۰/ژوئیه ـ  اوت ۱۹۳۱) به طول انجامیدو در خاربین، سرِ راه بازگشت از توکیو ـ از طریق سیبری ـ درگذشت.

کلیدواژه‌ها

آکادمی علوم ارمنستان، انستیتو هنر (بی‌تا)؛ شکسپیرنامه، ایروان: آکادمی علوم ارمنستان.
احتشام‌السلطنه، محمودخان قاجار دولُّو عَلامیر (1368)، خاطرات احتشام‌السلطنه، به کوشش: محمدمهدی موسوی، چاپ سوم، تهران: زوّار.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1356)، روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات در اواخر دوره ناصری، به کوشش: ایرج افشار، چاپ سوم, تهران: امیرکبیر.
ــــ ، چهل سال تاریخ ایران: المآثر و الآثار (1362)، به کوشش: ایرج افشار، تهران: اساطیر.
افضل‌الملک، غلامحسین (1361)، افضل‌التواریخ، به کوشش: منصوره اتحادیه (نظام مافی) و سیروس سعدوندیان، چاپ سوم، تهران: نشر تاریخ ایران.
اقبال آشتیانی، عباس، نخستین روابط سیاسی بین ایران و آمریکا، مجلّه یادگار، س اوّل، شماره ۶ (بهمن ۱۳۲۳).
باستانی پاریزی، محمدابراهیم (1356)، تلاش آزادی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات نوین.
بامداد، مهدی (1363)، شرح حال رجال ایران، چاپ سوم، تهران: زوّار.
بنجامین، ساموئل گرین؛ ایران و ایرانیان، خاطرات و سفرنامه ساموئل گرین ویلر بنجامین نخستین سفیر آمریکا در ایران ـ سال‌های ۱۸۸۳ ـ ۱۸۸۵میلادی (1363) ترجمه: آوانس‌خان مساعدالسلطنه، به کوشش: رحیم رضازاده ملک، تهران: گلبانگ.
دانش‌پژوه، محمدتقی (1339)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه دانشکده ادبیات، تهران: دانشکده ادبیات دانشگاه تهران: ضمیمه سال دهم مجله دانشکده ادبیات تهران (شماره ۱ سال هشتم).
دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه(1369)، سیاستگزاران و رجال سیاسی در روابط خارجی ایران، تهران: وزارت امور خارجه.
رابینو، لوئی (1362)، دیپلمات‌ها و کنسول‌های ایران و انگلیس، ترجمه و تألیف: غلامحسین میرزا صالح، تهران: نشر نو.
شرلی (1357)، سفرنامه برادران شرلی در زمان شاه عباس کبیر، ترجمه: اُوانس، با مقدمة محبّت آیین، چاپ دوم، تهران: منوچهری.
شورش هندوستان، ترجمه اُوانس ماسئیان (1372)، به کوشش: صفاءالدین تبرّائیان، با مقدمة ایرج افشار، تهران: نیلوفر.
صالحی، عبّاسعلی (1350)، هم‌میهنان نقش آفرین مسیحی، تهران: انتشارات صالح.
عاقلی، باقر (1369)، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، تهران: نشر گفتار.
عقیده در باب ایران و هند، ترجمۀ سال ۱۳۰۱هـ.ق.، فهرست نُسَخ خطّی کتابخانه ملّی، ف۳۷۸.
علوی، ابوالحسن (1356)، رجال عصر مشروطیت، به کوشش: حبیب یغمایی، تهران: ایرج افشار.
فرهنگ قهرمانی، عطاءالله (1356)، اسامی نمایندگان مجلس شورای ملّی، تهران: چاپخانه مجلس.
کاتوزیان تهرانی، محمدعلی (1379)، (مشاهدات و تحلیل اجتماعی ـ سیاسی) تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران: انتشار.
کازاما، آکیئو (1380)، سفرنامه کازاما: سفرنامه و خاطرات آکیئو کازاما نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران (۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱خورشیدی)، ترجمه: هاشم رجب‌زاده، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مستوفی، عبدالله (1360)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجار، چاپ سوم، تهران: زوّار.
ممتحن‌الدوله شقاقی، مهدی و میرزا هاشم (1365)؛ رجال وزارت امور خارجه در عهد ناصری و مظفّری، به کوشش: ایرج افشار، تهران: اساطیر.
ناظم‌الاسلام کرمانی (1362)، تاریخ بیداری ایرانیان، چاپ چهارم، به کوشش: علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: نشر آگاه.
وحیدالملک شیبانی، عبدالحسین (1378)، خاطرات مهاجرت، به کوشش: ایرج افشار و کاوه بیات، تهران: شیرازه.
هوویان، اندرانیک (1380)، ارمنیان ایران، تهران: مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدن‌ها.
هویان، اندرانیک (1381)، ایرانیان ارمنی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
هیئت مراسم یادبودِ هوانس خان؛ نشریۀ هیئت مراسم یادبودِ هوانس خان ماسحیان (مساعدالسلطنه) به مناسبت سی‌امین سالگرد وفات او، تهران: ۱۳۴۲.