نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

هدف از انجام این پژوهش، بیان جزئیات روابط خارجی و پرداختن به رفت‌وآمدهای هیئت­های سیاسی نیست، بلکه این نوشتار درصدد آن است تا با مطالعه برخی از مهمترین منابع عصر صفوی، مؤلفه­های کلی حاکم بر نگرش مورخان این دوره درباره روابط خارجی را تبیین نماید. منابع این عصر، ضمن پرداختن به مناسبات خارجی صفویان، به ارائه دیدگاه­های خود در این زمینه نیز پرداخته و درباره مؤلفه­هایی همچون ماهیت سفارت و روابط خارجی، پناهندگی سیاسی و نقش مذهب در روابط خارجی اظهارنظر نموده­اند. اگرچه این دیدگاه­ها طیف متنوعی را شامل می­شود، با این حال از طریق آن می­توان به نگرش منابع این عصر در مورد روابط خارجی پی برد. اهمیت یافتن روابط خارجی در دوره صفوی و وقوف بر نگرش منابع این عصر بر آن، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش حاضر را دوچندان می­کند. تحقیق پیشِ­رو به شیوه توصیفی- تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه­ای انجام گرفته و دستاوردهای آن بیانگر این واقعیت است که هرچند منابع عصر صفوی درک درستی از اصول سفارت و دیپلماسی داشته­اند، اما در فهم مؤلفه­های کلی حاکم بر روابط خارجی عاجز مانده­اند. موضع­گیری آنها در رابطه با طرف­های خارجی حکومت صفوی نیز متفاوت بوده است. این تفاوت را می­توان در نوع نگاهشان به مسائلی همچون پناهندگی سیاسی و اختلافات مذهبی دریافت. این منابع همچنین نتوانسته­اند آن‌چنان‌که شایسته است، اهمیت رابطه با اروپاییان را درک کنند.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آصف (رستم­الحکما)، محمدهاشم خان، 1357، رستم­التواریخ، به‌تصحیح: محمد مشیری، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.
آقاجری، سیدهاشم، محمدحسن رازنهان و هادی بیاتی، 1393، «پناهندگی سیاسی در دوره صفویه با تکیه بر پناهندگی الامه تکلو به امپراتوری عثمان»، فصلنامه تاریخ اسلام و ایران، سال 21، دوره جدید، شماره 23، پیاپی 113، صص 25-24.
استرآبادی، سیّد حسین بن مرتضی حسینی، 1364، تاریخ سلطانی: از شیخ صفی تا شاه صفی، به کوشش: احسان اشراقی، تهران: علمی.
اصفهانی، محمدمعصوم بن خواجگی، [بی­تا]، خلاصه­السیر (تاریخ روزگار شاه صفی صفوی)، تهران: علمی.
ترکمان، اسکندربیگ، 1334، تاریخ عالم­آرای عباسی، تهران: امیرکبیر.
جنابدی، میرزابیگ، 1378، روضه­الصفویه، به تصحیح: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
حاجیان­پور، حمید، 1377، «روابط سیاسی و مذهبی ایرانیان و اوزبکان»، کیهان اندیشه، شماره 78، صص 62-42.
خواندامیر، امیرمحمود، 1370، ایران در روزگار شاه اسماعیل و شاه طهماسب، به کوشش: غلامرضا طباطبایی، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
رازنهان، محمدحسن، هادی بیاتی و محمد بیطرفان، 1392، «پناهندگی سیاسی در دوره صفویه با تکیه بر پناهندگی خوانین خوارزم و مرو به دربار شاه عباس اول»، مطالعات تاریخ فرهنگی با پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ، سال 4، شماره 15، صص 39-19.
روملو، حسن­بیگ، 1357، احسن­التواریخ، به کوشش: عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
شاملو، ولی­قلی­خان بن داوودقلی، 1371، قصص­الخاقانی، به تصحیح: سیدحسین سادات ناصری تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
شیرازی، عبدی­بیگ، 1369، تکمله­الاخبار، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: نی.
عالم­آرای صفوی، 1350، به کوشش: یدالله شکری، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
عالم­آرای شاه طهماسب (زندگانی داستانی دومین پادشاه صفوی)، 1370، به کوشش: ایرج افشار، تهران: دنیای کتاب.
عالم­آرای شاه اسماعیل، 1384، با مقدمه و تصحیح و تعلیق: اصغر منتظر صاحب، تهران: علمی و فرهنگی.
منجم، ملّا جلال­الّدین، 1366، تاریخ عباسی یا روزنامه ملّاجلال، به کوشش: سیف­الله وحیدنیا
 تهران: وحید.
معصوم، میرزامحمد، 1351، تاریخ سلاطین صفویه، به سعی و اهتمام: امیرحسین عابدی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مستوفی، محمدمحسن، 1357، زبده­التواریخ، به کوشش: بهروز گودرزی، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
نصیری، محمدابراهیم بن زین­العابدین، 1372، دستور شهریاران، به کوشش: محمد نادر نصیری مقدم، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
وحیدقزوین، محمدطاهر، 1329، عباسنامه (شرح زندگانی 22 ساله شاه عباس ثانی)، به تصحیح و تحشیه: ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داوودی اراک (فردوسی سابق).