نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس بوشهر

2 عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

3 دانشجوی دکترای تاریخ ـ ایران اسلامی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

چکیده

مقارن با شکل‌گیری حکومت صفویه در ایران، سلسله گورکانیان در هند تأسیس شد. شاهان این دو سلسله به تأسی از نیاکانشان، سعی در استمرار روابط حسنه و غیرخصمانه داشتند؛ اما مسئله قندهار همواره بر این روابط دوستانه تأثیرگذار بود. اداره این منطقه، به جنگ یا با سیاست، به‌طور متناوب در اختیار ایران و هند قرار داشت و جایگاه قندهار برای شاه ‌عباس صفوی نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار بود، تا‌ جایی ‌که پس از تثبیت قدرت و بیرون‌راندن مهاجمان خارجی، بازپس‌گیری آن اولویت اصلی شاه بود و سرانجام با حمله­ای نظامی، آن شهر را پس از سی سال، بار دیگر تحت حاکمیت ایران بازگرداند. نظر به جایگاه اساسی قندهار در روابط ایران و هند، بررسی دلایل اهمیت این منطقه و چگونگی روند بازپس­گیری آن توسط شاه ‌عباس اول، موضوع اصلی پژوهش حاضر است. نگارندگان با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای به این نتیجه دست یافتند که موقعیت سرزمینی قندهار و اهمیت نظامی و اقتصادی آن موجب گردید که حاکمان صفوی و گورکانی، نگاهی راهبردی به این منطقه داشته باشند. شاه‌ عباس در ابتدا با تلاش دیپلماتیک، سعی در بازپس­گیری این شهر داشت؛ اما پس از موفق‌نشدن در این رویه، از طریق حمله نظامی، دوباره آن را به تصرف حکومت صفوی درآورد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
فارسی:
آژند، یعقوب (مترجم)، 1380، تاریخ ایران دوره صفویان، پژوهش دانشگاه کمبریج، تهران: جامی.
استرآبادی، سید‌ حسین بن مرتضی حسینی، 1366، تاریخ سلطانی از شیخ صفی تا شاه صفی، چ۲، به‌کوشش: احسان اشراقی، تهران: علمی.
اعتمادالسلطنه، محمد‌حسن صنیع‌الدوله، 1364، تاریخ منتظم ناصری، به‌تصحیح: محمد‌اسماعیل رضوانی تهران: اساطیر.
اولئاریوس، آدام، 1363، سفرنامه آدام اولئاریوس بخش ایران، ترجمه: احمد بهپور، تهران: سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار.
بارتولد، واسیلی، 1308، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، ترجمه: حمزه سردادور، تهران: چاپخانه اتحادیه تهران.
بخشی، معتمد‌خان، 1931م.، اقبال‌نامه جهانگیری، به‌تصحیح: مولانا مولوی محمد‌رفیع، الله‌آباد: شانتی پریس.
برهمن، چندر‌بهان، 1385ش./2007م.، چهار‌‌چمن، به‌تصحیح: سید‌ محمد‌یونس جعفری، دهلی‌نو: مرکز تحقیقات رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
بکری، محمد‌معصوم، 1382، تاریخ سند معروف به تاریخ معصومی، به‌تصحیح: عمر بن محمد داودپوته، تهران: اساطیر.
بلاذری، احمد بن یحیی، 1346، فتوح‌البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمه: آذرتاش آذرنوش، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
تتوی، سید‌ میر‌محمد بن سید جلال، 1965م.، ترخان نامه (تاریخ سند در زمان ارغون و ترخان)، به‌اهتمام: حسام‌الدین راشدی، حیدرآباد: سندی ادبی بورد.
ترکمان، اسکندر‌بیگ،1350، تاریخ عالم‌آرای عباسی، زیر نظر: ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.
جنابدی، میرزا‌‌بیگ، 1378، روضه‌الصفویه، به‌کوشش: غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
جهانگیر گورکانی، نورالدین‌محمد، 1359، جهانگیرنامه یا توزک جهانگیری، به‌کوشش: محمد هاشم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
حبیبی، عبدالحی، 1389ش./2010م.، تاریخ افغانستان در عصر گورکانیان هند، به‌تصحیح: علامه رشاد، قندهار: نشر ریاست اطلاعات و فرهنگ.
داندامایف، محمد ‌عبدالقدیرویچ، ۱۳۸۶، ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشی، ترجمه: روحی ارباب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
دلاواله، پیترو، 1370، سفرنامه پیترو دلاواله، چ۲، ترجمه و شرح و حواشی: شعاع‌الدین شفا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
روملو، حسن‌بیگ،1357، احسن‌التواریخ، به‌تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
ریاض‌الاسلام، 1373، تاریخ روابط ایران و هند (در دوره صفویه و افشاریه)، ترجمه: محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری‌فرد، تهران: امیرکبیر.
سیستانی، ملکشاه حسین، 1344، احیاء‌الملوک تاریخ سیستان از ادوار باستان تا 1027ق.، به‌اهتمام: منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فلسفی، نصرالله، 1347، زندگانی شاه‌ عباس اول، ج۱، چ۴، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
قزوینی، ابوالحسن، ۱۳۶۷، فوائد‌السلطنه؛ تاریخ سلاطین و امرای صفوی پس از سقوط دولت صفویه، به‌تصحیح: مریم میر‌احمدی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کنبو، محمد‌صالح، 1964، عمل صالح موسوم به شاه جهان نامه، چ۲، ۳ج، ترتیب و تحشیه: غلام یزدانی، به‌تصحیح: وحید قریشی، لاهور: مجلس ترقی ادب.
گروسه، رنه، ۱۳۶۴،  امپراطوری صحرانوردان، ترجمه: عبدالحسین میکده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لسترنج، گای، 1377، جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه: محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مرعشی صفوی، میرزا‌ محمد‌خلیل، 1362، مجمع‌التواریخ در تاریخ انقراض صفویه و وقایع بعد تا سال 1207 هجری قمری، به‌تصحیح و اهتمام: عباس اقبال، تهران: کتابخانه طهوری.
مشیزی (بردسیری)، میرمحمدسعید، 1369، تذکره صفویه کرمان، مقدمه و تصحیح و تحشیه: محمد‌ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: نشر علم.
ملا کمال، ۱۳۳۴، خلاصه‌التواریخ، به‌تصحیح: ابراهیم دهگان، اراک: چاپ فروردین.
مینورسکی، ولادیمیر، ۱۳۳۴، سازمان اداری حکومت صفوی با تحقیقات و حواشی و تعلیقات مینورسکی بر تذکره‌الملوک، ترجمه: مسعود رجب‌نیا، تهران: کتابفروشی زوار.
واله اصفهانی، محمد‌یوسف، ۱۳۷۹، روضه­های ششم و هفتم از خلد برین (تاریخ تیموریان و ترکمانان)، به‌کوشش: میرهاشم محدث، تهران: میراث مکتوب.
هرتسفلد، ارنست، 1354، تاریخ باستانی ایران، ترجمه: علی‌اصغر حکمت، تهران: تمدن بزرگ.
هوشنگ‌مهدوی، عبدالرضا، 2535، تاریخ روابط خارجی ایران از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی (1945-1500)، چ۲، تهران: امیرکبیر.
 
لاتین:
The Encyclopedia Britannica, A Dictionary of Arts, Sciences, Literature And General Information, 1911, Vol. 20 (11th ed), England: Cambridge University Press, P.13.