نوع مقاله : مقاله علمی ترویجی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه ارومیه

2 مسئول پژوهش حوزه هنری آذربایجان شرقی

چکیده

آلمان نازی در آستانه جنگ جهانی دوم به­ قدرتی مهم در عرصه­های سیاست و اقتصاد در اروپا دست یافت. این قدرت در ­پی توسعه‌طلبی در شرق بود و این امر به گسترش روابط ایران و آلمان منتهی شد. حضور آلمان در ایران دوره رضا شاه طی سال­های­1320-1313­ش. دو فرصت مهم را برای ایران به وجود آورد؛ اول اینکه رضا ­شاه از آن به­عنوان ابزاری برای کاهش نفوذ شوروی و بریتانیا استفاده کرد. دوم اینکه این ارتباط را برای توسعه مدارس صنعتی و نوسازی و توسعه اقتصادی کشور به­کار برد. این ارتباط برای آلمان نیز خالی از فایده نبود، چرا­ که محصولات آلمان مورد استقبال ایران قرار گرفت. بر همین اساس، تعداد فراوانی از کارخانه­های سبک و سنگین آلمان به ایران فروخته شد. پیشرفت روزافزون صنعت و تأثیر آن در زندگی سیاسی و اقتصادی مردم، ایجاب می­کرد که کانون‌هایی برای تعلیم صنایع و فنون جدید ایجاد گردد. با ورود صنایع آلمانی به کشور، مدارس فنی با تدریس مهندسین آلمانی در ایران شروع به ­کار کردند که می­توانستند در انتقال فناوری مؤثر واقع شوند. نمونه بارز این نوع مدارس در تبریز، ­مدرسه صنعتی آذربایجان بود که در سال ­1309­ش. تأسیس شد و مهندسان خارجی را که بیشتر آلمانی بودند، برای تربیت افراد تحصیل‌کرده فنی و ماهر به­خدمت گرفت. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی،­ کتاب‌ها و مطبوعات دوره مورد پژوهش، به این پرسش پاسخ می­دهد که حضور آلمان‌ها در مدرسه صنعتی آذربایجان طی دوره رضا ­شاه در رشد و تعالی آموزش در این مدرسه چه تأثیری داشته است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
 اسناد:
ساکما (آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران)، شماره سند 1308،۲۹۷/۱۴۴۶۹.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره سند ۷/۶۱/۱۱/۱۳/۲۴۷.
----------------------------------------، شماره سند 1/1/1/621-1091.
----------------------------------------، شماره سند /1/1/6/9109-1091
----------------------------------------، شماره سند /2/1/11/563-1081
کتاب‌ها:
آوری، پیتر­، 1388، ­تاریخ ایران؛­ دوره پهلوی از رضا شاه تا انقلاب اسلامی؛ از مجموعه تاریخ کمبریج، ترجمه: مرتضی ثاقب‌فر، تهران: جامی.
ارباب، معصومه، 1383، روابط ایران و آلمان در جنگ جهانی اول ١٩١٨-١٩١٤م./ ١٣٣٦-١٣٣٢ه. ق. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
الهی، همایون­، 1369،  اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم، تهران: دانشگاه.
باست، الیور،­ 1377،­ آلمانی‌ها در ایران (نگاهی به تحولات ایران در جنگ جهانی اول بر اساس منابع دیپلماتیک فرانسه)، ترجمه: حسین بنی­احمد. تهران: شیرازه­.
بلوشر، ویپرت،­ 1369، سفرنامه بلوشر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
بهنام، جمشید،­ 1375، ایرانیان و اندیشه تجدد، تهران: فرزان روز.
بیگدلی، علی، 1386، " روابط دیکتاتور شرق با جمهوری وایمار و نازی­ها"، مجله زمانه، شماره 60.
پیرا، فاطمه­، 1379،­ روابط سیاسی-­ اقتصادی ایران و آلمان بین دو جنگ جهانی، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
سرداری­نیا، ­صمد­، 1381، ­تبریز؛ شهر اولین­ها، تبریز: کانون فرهنگ و هنر آذربایجان.
صدیق، عیسی،­1317، ­تاریخ مختصر تعلیم و تربیت، تهران: طبع کتاب.
عیسوی، چارلز،­ 1362،­ تاریخ اقتصادی ایران، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: گستره.
فوران،­ جان،­ 1392،­ مقاومت شکننده:­ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال­1500­م. مطابق با 978ش. تا انقلاب، ترجمه: احمد تدین، تهران: خدمات فرهنگی رسا.
لطفی، داود، 1393، سیر تحول دروس رشته‌های فنی و حرفه‌ای هنرستان‌ها پیش از انقلاب اسلامی، تبریز: آذرپویا.
لیتن،­ ویلهلم­، 1368،­ خاطرات‌ لیتن‌:­ سرکنسول‌ آلمان‌ در تبریز در اثنای‌ جنگ‌ جهانی‌ اول، ترجمه: پرویز صدری، تهران: ایرانشهر.
متین، ­پیمان­، 1384،­ تاریخ روابط ایران و آلمان ­(­از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا)، زیرنظر: احسان یار­شاطر، تهران: امیر­کبیر.
محبوبی‌اردکانی،­ حسین، ­­2537، تاریخ مؤسسات تمدّنی جدید در ایران، ج 2، تهران: دانشگاه تهران.
مؤید امینی، داود، ­­1321، از سوم شهریور تا ۲۵ شهریور ۱۳۲۰، تهران: آفتاب.
مؤمن، ­ابوالفتح، 1386،­ "نیروی سوم و روابط خارجی دوره رضا شاه"، مجله زمانه، شماره60.
میر­احمدی، ­مریم، ­­1363،­ "نفوذ اقتصادی سیاسی آلمان در ایران"، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال­7، شماره­2.
میرزامحمدی، مهدی،­­1396، هنرستان ماندگار صنعتی تبریز، تبریز: آذرپویا.
وشمه،­ علی، ­سهیلا ترابی­فارسانی و ناصر جدیدی، ­1395،­"نقش صنایع آلمانی در نوسازی صنایع ایران در دوره رضا شاه پهلوی"، پژوهشنامه تاریخ، سال 12، شماره 45.
 
 
نشریات:
روزنامه اطلاعات، 3/2/1308، 13 ذیقعده ­1347، 23 آوریل 1929، شماره 748، سال سوم.
-------------، 9/4/1310، 14 صفر­1350، 1 ژوئیه 1931، شماره 1355، سال ششم.
-------------، 29/2/ 1315، 27 صفر ­1355، 19 می 1936، شماره 3148، سال یازدهم.
روزنامه تبریز، 12 مرداد 1305، 24 محرم ­1345، شماره 12، سال هفدهم.
----------، 5 شهریور 1305، 19 صفر 1345، شماره 18، سال هفدهم.
----------، 8 فروردین 1306، 25 رمضان 1345، شماره 81، سال هجدهم.