نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ (دبیر تاریخ)، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

در سال 1923م. با فروپاشی و تجزیۀ امپراتوری عثمانی به دولت‌های کوچکتر، کشور ترکیه امروزی شکل گرفت. آغاز دوران سلطنت پهلوی در ایران و حکومت کمال آتاتورک در کشور جدید ترکیه، این دو کشور را در فرآیند نظم جهانی دوشادوش یکدیگر قرار داد. در این مقطع، یکی از نقاط برخورد میان ایران و ترکیه که ریشه در حوادث اواخر قرن نوزدهم داشت، مسألة کُردها و شورش آنان در مناطق شرق و جنوب شرق ترکیه بود. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش‌هاست: چه عوامل منطقه‌ای و داخلی سبب حضور گروه‌های معارض کُرد در روابط دوجانبه شد؟ ماهیت نقش این گروه‌ها چه بود؟ و ورود آنها به عرصة روابط دوجانبه چه تأثیری بر مناسبات دو کشور داشت؟ در واقع، مسألة گروه‌های معارض کُرد، معلول تیرگی روابط دو کشور بود و نه علت آن؛ به ویژه به سبب مشخص نبودن حدود و مرزها در روابط دوجانبه، گروه‌های مذکور در نقش ابزار فشار ظاهر می‌شدند: هرگاه مناسبات دو کشور رو به وخامت می‌رفت، نقش گروه‌های معارض گسترش می‌یافت و بر عکس هرگاه از سطح تشنج در روابط کاسته می‌شد، نقش گروه‌های معارض نیز رنگ می‌باخت.

کلیدواژه‌ها

فارسی:
احمدی، حمید، (1389)، روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و همسایگان : مطالعه موردی کشور ترکیه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اسلامی.
اسناد معاهدات دوجانبه ایران با سایر دول، (1371)، تهران: وزارت امور خارجه.
ارفع، حسن، (1377)، در خدمت پنج سلطان، ترجمه: احمد نواب، تهران: مهر آئین.
بهمنی قاجار، محمد علی، (1390)، تمامیت ارضی ایران: سیری در تاریخ مرزهای ایران، جلد اول، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی.
بیات، کاوه، (1374)، شورش کردهای ترکیه و تأثیر آن بر روابط خارجى ایران 1310 1307، تهران: نشر تاریخ ایران.
بیانی، خانبابا، «مسافرت اعلیحضرت رضا شاه کبیر به ترکیه اثرات و نتایج و انعکاس آن در جهان»، بررسی های تاریخی، 1353، شماره 67، 294- 259.
پسیان، نجفقلی و خسرو معتضد، (1377)، رضاشاه از سوادکوه تا ژوهانسبورگ، تهران: نشرثالث.
پورشالچى، محمود، (1384)، تحولات روابط شاهنشاهى ایران با کشو رهای افغانستان بنگلادش پاکستان ترکیه سریلانکا نپال و هند درپنجاه سال شاهنشاهى پهلوى (2535 شاهنشاهی)، [بی‌جا]: اداره پنجم سیاسی، اداره انتشارات و مدارک.
چتین سایا، گوکهان، «ریشه های تاریخی روابط ایران و ترکیه»، ترجمه: سیّد اسدالله اطهری، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، 1385، سال سیزدهم، شماره 2 و 3، 144- 119.
خرازی، سعید، «روابط با آتاتورک و جانشینانش تاریخچه روابط ایران و ترکیه در دوره پهلوی»، مجله زمانه،1384، سال چهارم، شماره 40، 61-53.
دهنوی، نظام علی، (1386)، اسنادی از روابط ایران و ترکیه (1937- 1922)، تهران: وزارت امور خارجه.
زرگر، علی اصغر، (1372)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در دوره رضاشاه، ترجمه: کاوه بیات، تهران: معین.
سهیلی، جمال الدین و داراب دیبا، «تأثیر نظام های حکومتی در ظهور جنبش های ملی گرایانه معماری ایران و ترکیه»، باغ نظر، 1389، شماره چهاردهم، 44- 27.
شمیم، علی اصغر، (1378)، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران: مدبر.
صفایی، ابراهیم، (2535)، رضاشاه کبیر در آئینه خاطرات، تهران: اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر.
صلح‌میرزائی، خدیجه (به کوشش) (1382)، اسنادی از روابط ایران و ترکیه، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
فرجی، مهدی، «بررسی مسائل ارضی ایران و ترکیه در دورۀ رضاشاه 1320- 1304ش»، فصلنامه گنجینه اسناد، 1391، سال بیست و دوم، 45-18.
کالیراد، علی، «مناسبات سیاسی ایران و ترکیه (1304- 1297ش./ 1925- 1919م.)»، فصلنامة تاریخ روابط خارجی، 1391، سال سیزدهم و چهاردهم، شماره 52 و 53، 138- 121.
کوچرا، کریس، (1371)، جنبش ملی کرد، ترجمه: ابراهیم یونسی، تهران: روزبهان.
مکى، حسین، ( 1362 )، تاریخ بیست ساله ایران، جلد ششم، تهران: نشر ناشر.
نرسی، عباس، (1320)، ترکیه امروز، [بی جا]: [بی نا].
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا، (1364)، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران: امیرکبیر.
نشریات
مجلة یغما، فروردین 1330، سال چهارم، شماره 1.
روزنامة اطلاعات، 9 آبان 1315، سال یازدهم، شماره 2951.
 
لاتین:
Aras, Bulent, (2006), “Turk- Iran Iliskileri: Degisim ve Sureklilik”, Avrasya Dosyas, Cilt 12, Sayı 2.
Aydin Can Ve C.U, Ogretim Gorevlisi, (2011), “Ataturk Donemi Turk- Iran Iliskileri”, Mevcut Ic: http://turkoloji.cu.edu.tr.
Arşiv Belgelerinde Osmanlı-İran İlişkileri, (2010), Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri.
Bezanis, Lowell, (1994), “Soviet Muslim Emigres in the Republic of Turkey”, Central Asian Survey, Vol 13, No. 1, Pp 41- 117.
Bruinessen, Martin, (1992), Agha shaihk and state: The Social and Political Structures of Kurdistan, London, Zed Books, Pp 6-275.
Bozdogan, Sible and Kasaba. Resat Eds,(1997), Rethinking Modernity and Identity in Turkey. University of Washing Press
Çetinsaya, Gökhan, (2000), “Milli Mücadele'den Cumhuriyet'e Türk-İran İlişkileri 1919-1925”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt16, Sayı48, http://atam.gov.tr/dergi/sayi-48/.
Erdal, İbrahim, (2012), “Atatürk Dönemi (1923-1938) Türk-İran İlişkileri ve Sadabad Pakti”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı34: 77-88.
Gerede, Husrev, (1952), Siyasi Hatiratim I: Iran, 1930- 1934, Istanbul, Vakit Basimevi.
Kendal, (1980), The Kurds under the Ottoman Empire, in Gerard Chaliand, ed, People, without a Country: the Kurds and Kurdistan, Lonson: Zed Press.
Kinross, Lord (1965). Ataturk. New York.
O, Balance, Edgar, (1973), The Kurdish Struggle, 1920-1994, London, Faber and Faber.
Olson, Robert, (1989), The Emergence of Kurdish Nationalism and the Sheihk Said Rebellion, 180-1925, Austin, Texas: University of Texas Press.
Ozcan, Nihat Ali, (1999), “Iran in Turkiye Politikasında Ucuz Ama Etkili Bir Manivela: PKK”, Avrasya Dosyas (Iran Ozel), (Cilt: 5, Sayı: 3), pp. 325- 342.
Ramazani, Rouhollah (1966). The Foreign Policy of Iran 1500-1941, the University of Virginia.
Soysal, Ismail, (1988), “1937 Sadabad Pact”, Studies on Turkish-Arab Relations, Vol3. Pp. 131-157.
Watt, D.C, (1988), “The Sadabad Pact of 8 July 1937”, in Uriel Dann (ed.), the Grear Powers in the Middle East, 1919-1939, New York: Holmes and Meir, pp. 52-333.