نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه امام خمینی قزوین

2 دانشجوی کارشناسی ارشد رشته تاریخ ایران اسلامی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی

چکیده

دور زدن دماغه امید نیک توسط اروپائیان و ورودشان به آب‌های اقیانوس هند، دریای سرخ دریای عمان و خلیج فارس سبب رویاروئی آ‌نها با فرمانروایان منطقه­ای شد، زیرا ورود آنها سیستم سنتی تجارت را مختل ­کرد. ورود پرتغالی‌ها به این نواحی و انتقال تجارت این حوزه ها از دوران کهن به دوران جدید موجب واکنش فرمانروایان مناطقی که در حقیقت مسیرهای اصلی تجارت سنتی بودند، گردید ، چرا که آنها را از سود حاصل از مبادلات شرق و غرب محروم می­ساخت. از جمله فرمانروایان این مناطق می­توان به صفویان، عثمانی ها و مغولان هند اشاره کرد. دولت صفوی در ابتدای قدرت­گیری خود به دلیل درگیری‌های داخلی توجه چندانی به این امر نداشت تا اینکه در  زمان شاه عباس اول آ‌نها را در سال 1032 ق./1622م. به کمک انگلیسی­ها از هرمز بیرون راند ، اما دولت عثمانی که از همان ابتدای ورود پرتغالی­ها در صدد رقابت با آنها برآمده بود ، پس از بیرون رانده شدن پرتغالی ها از هرمز به آنها نزدیک گردید و در نواحی دیگری از خلیج فارس مانند بصره و بحرین برای ایران مشکل ساز شد. در پژوهش حاضر این مسئله از دوره شاه عباس اول تا سقوط سلسله صفوی در دوره شاه سلطان حسین مورد بررسی قرار خواهد گرفت .   

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آقا محمد زنجانی، مهدی (1382)، اسناد روابط تاریخی ایران و پرتغال (سال‌های 1500 تا 1758) تهران: وزارت امور خارجه.
اقبال آشتیانی، عباس (1384)، بحرین و جزایر و سواحل خلیج فارس، تهران: اساطیر.
امین، عبدالامیر (1370)، منافع بریتانیا در خلیج فارس، ترجمه: علی رجبی یزدی، تهران: امیرکبیر.
اوزون چارشلی، اسماعیل حقی (1377)، تاریخ عثمانی، ج 2، ترجمه: ایرج نوبخت، تهران: کیهان.
اینالجق، خلیل (1388)، امپراطوری عثمانی عصر متقدم 1600-1300، ترجمه :کیومرث قرقلو، تهران: بصیرت.
بیانی، خانبابا (1339)، تاریخ عمومی، برتری و تفوق اسپانیا، ج 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پرویز، عباس (1317)، تاریخ روابط ایران با اروپا در عهد صفویه، تهران: شرکت مطبوعات.
پورگشتال، هامر (1367)، تاریخ امپراطوری عثمانی، ج 2، ترجمه: میرزا زکی علی آبادی، به اهتمام: جمشید کیانفر، تهران: نشر زرین.
ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، عالم آرای عباسی، ج 2، به تصحیح: ایرج افشار، تهران: امیر کبیر.
حسینی استرآبادی، سید حسن بن مرتضی (1364)، از شیخ صفی تا شاه صفی یا تاریخ سلطانی، تهران، علمی.
حسینی منشی، محمد میرک بن مسعود (1385)، ریاض الفردوس خانی، به کوشش: ایرج افشار و فرشته صرافان، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.
دلاواله، پیترو (1384)، سفرنامه‌ پیترو دلاواله بخش مربوط به ایران، چاپ چهارم  ترجمه: شجاع‌الدین شفا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
رائین، اسماعیل (2536)، دریانوردی ایرانیان از عصر استعمار تا امروز، ج 2، تهران :چاپخانه زیبا.
سدیدالسلطنه کبابی، محمد علی (1363)، بندرعباس و خلیج فارس اعلام الناس فی احوال بندرعباس، به تصحیح: احمد اقتداری، به کوشش: علی ستایش، تهران: دنیای کتاب.
سیوری، راجر (1377)، خلیج فارس از دوران باستان تا پایان قرن هجدهم، حسن زنگنه ]بی جا[ مرکز بوشهر شناسی.
شیروانی، محمد عباس بن احمد (1294)، سلطان نامه، به اهتمام: میرزا محمد شیرازی، بمبئی.
فرید بیگ، محمد (1332)، احسن التواریخ، ترجمه­: علی بن میرزا عبدالباقی مستوفی اصفهانی، تهران.
فریر، رانلد (1388)، تجارت در دوره صفویان، تاریخ ایران دوره صفویان پژوهش دانشگاه کمبریج، چاپ چهارم، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: جامی.
فلسفی، نصرالله (1342)، سیاست خارجی ایران در دوره صفویه، تهران: سازمان کتاب‌های جیبی.
قائم مقامی، جهانگیر (1369)، مسئله هرمز در روابط ایران و پرتغال، مجموعه مقالات
خلیج فارس، تهران: مرکز مطالعات خلیج فارس دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امورخارجه.
قمی، قاضی احمد (1382)، خلاصه التواریخ، ج 1، به تصحیح: احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
کاره، بارتلمی (1387)، سفرنامه آبه کاره در ایران 1674-1672، ترجمه: احمد بازماندگان خمیری، تهران: گلگشت.
کمپفر، انگلبرت (1350)، سفرنامه کمپفر، چ 2. ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
گیلاننتز، پطرس دی سرکیس (1371)، سقوط اصفهان گزارش‌های گیلاننتز درباره‌ حمله‌ افغانان و سقوط اصفهان، چاپ دوم، ترجمه: محمد مهریار، اصفهان: انتشارات گل‌ها ـ امور فرهنگی شهرداری اصفهان.
لوریمر، جان گوردون (1388)، وقایع نامه خلیج فارس بخش تاریخ ایران، ترجمه: عبدالله آیتی، زیر نظر: حسن حبیبی، تهران: بنیاد ایران شناسی.
ــــــــــــــــ ] بی تا[، دلیل الخلیج، ج 4، ترجمه :  مکتب الصاحب السمو امیر دوله القطر، دوحه.
مستوفی، حمدالله (1387)، نزههالقلوب، تهران: اساطیر.
منجم باشی، احمدبن لطف الله (1285)، صحایف الاخبار، ج 3، استانبول: مطبعه عامره.
منجم یزدی، ملا جلال‌الدین محمد (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال، به کوشش: سیف‌الله وحید نیا، تهران: وحید.
میرفندرسکی (1341)، پیدایش و سقوط حکومت صفوی، تهران: ابن سینا.
نظامی، غلام حسین (1382)، نقش بصره و بنادر کرانه‌های شمالی خلیج فارس در روابط ایران و عثمانی، بوشهر: انتشارات بوشهر.
نوائی، عبدالحسین (1363)، اسناد و مکاتبات سیاسی ایران از سال 1105 تا 1135، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــ (1377)، روابط سیاسی و اقتصادی ایران در دوره صفویه، تهران: سمت.
وثوقی، محمد باقر (1390)، پرتغالی‌ها در خلیج فارس، تهران: وزارت امور خارجه.
ـــــــــــــــ ( 1384)، تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار، تهران: سمت.