نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

مدرس دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل

چکیده

یکی از مباحث اساسی در اقتصاد هرکشوری پول، مسکوکات و بانک است. این مهم بی‌تردید با توجه به جایگاه آن در اقتصاد و تجارت عصر قاجار قابل تعمق و ملاحظه است. از یک سو، نامشخص بودن وضعیت پول و مسکوکات ایران و ضرب آن درمناطق مختلف و تقلب‌هایی که دراین زمینه صورت می‌گرفته است، لطمات شدیدی را بر اقتصاد به‌ویژه برتجارت وارد کرد و به‌دنبال خود رکود و بحران‌های اقتصادی را در پی داشت. از سوی دیگر، دخالت دولتمردان انگلیس و روس بر امور بانک شاهنشاهی و استقراضی، کنترل بانک شاهنشاهی بر سیستم پولی - اعتباری و نشر اسکناس، خروج طلا از ایران، معاملات نقره و جلوگیری از تأسیس هر نوع بانک ایرانی برای ایران رکود و ورشکستگی اقتصادی و برای انگلیس و روسیه رونق و ترقی تجارت را به همراه داشت. بنابراین در پژوهش حاضر سعی می‌شود که ضمن اشاره به پول، مسکوکات و نوسانات آن در دوره قاجار، چگونگی پیدایش بانک‌ها و نقش دو بانک شاهنشاهی ایران و بانک استقراضی روس در اقتصاد و تجارت این عصر با تکیه بر اسناد و منابع تحقیقاتی موجود مورد ارزیابی، تحلیل و بررسی قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ:
آدمیت، فریدون (1351)، اندیشه ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، تهران: انتشارات خوارزمی.
آدمیت، فریدون و هما ناطق (1356)، افکار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی درآثار منتشرنشده دوران قاجار، چاپ اول، تهران: انتشارات آگاه.
اشپولر، برتولد (1365)، تاریخ مغول در ایران، چاپ دوم، ترجمه: محمود میرآفتاب، تهران: انتشارات علمی و فر هنگی.
اصلاح‌ عربانی و گروه پژوهشگران ایران (1374)، کتاب گیلان،جلد3،چاپ اول،تهران: انتشارات گروه پژوهشگران ایران.
امین‌الدوله، میرزا علی‌خان (1355)، خاطرات سیاسی میرزا علی‌خان امین‌الدوله، چاپ دوم، به کوشش: حافظ فرمانفرمائیان، تهران: امیرکبیر .
انتنر، مروین، ل. (1369)، روابط بازرگانی روس وایران (1914-1828م)، چاپ اول، ترجمه: احمد توکلی، تهران: انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
تیموری، ابراهیم (1332)، عصر بی‌خبری (تاریخ امتیازات در ایران)، تهران: اقبال.
جمالزاده، محمدعلی(1362)، چاپ سوم، گنج شایگان، تهران: کتاب تهران .
پولاک، یاکوب ادوارد (1361)، سفر نامه پولاک(1861-1851)،ایران وایرانیان، چاپ اول، ترجمه: کیکاوس جهانداری، تهران انتشارات خوارزمی.
ذاکرحسین، عبدالرحیم (1375)، مطبوعات سیاسی ایران در عصر مشروطیت، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رایت، دنیس (1385)،ایرانیان در میان انگلیسی‌ها، ترجمه:کریم امانی، تهران: نشر پژوهش روزافزون.
شاهدی، مظفر (1381)،تاریخ بانک استقراضی روس در ایران،چاپ اول، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
شمیم، علی اصغر (1374)،ایران در دوران سلطنت قاجار،تهران:نشرافکار.
صفایی،ابراهیم (1346)،اسناد سیاسی قاجاریه،تهران:بی نا.
ضیایی، منوچهر (1373)،مجموعه اساسنامه‌های بانک ها ومؤسسات اعتباری، جلد اول، تهران: بانک مرکزی ج.ا.ایران.
عاقلی،باقر (1376)،میرزا احمدخان قوام السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی، چاپ اول، تهران: انتشارات جاویدان.
عیسوی، چارلز (1369)، تاریخ اقتصادی ایران در عصر قاجار(1914-1800م.)، چاپ دوم، ترجمه: یعقوب آژند، ، تهران: نشرگستره.
دانشپور، عبدالحسین (1326)، بانک شاهنشاهی و امتیازات، چاپ دوم، تهران: مظفر.
کاظم‌زاده، فیروز (1371)، روس و انگلیس در ایران (1914-1814م)، پژوهشی درباره امپریالیسم، چاپ دوم، ترجمه: منوچهر امیری،تهران:انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
کرزن، جرج. ن (1373)، ایران و قضیه ایران، جلد 1و2، چاپ چهارم، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی وفرهنگی . 
گروهی از مؤلفان (بی‌تا)، تاریخچه سی ساله بانک ملی ایران (1337-1307 هـ .ش)، تهران: بی‌نا .
ناطق،هما (1373)، بازرگانان در داد و ستد با بانک شاهنشاهی ورژی تنباکو (بر پایه آرشیو حاج امین‌الضرب)، چاپ دوم، تهران: توس .
لیتن، ویلهم (1367)، ایران از نفوذ مسالمت‌آمیز تا تحت‌الحمایگی(1860-1919م)، چاپ اول، ترجمه: مریم میراحمدی، تهران: معین .
محمدی،ولی‌الله (1350)، بانک و عملیات بانکی،چاپ دوم،تهران:انتشارات موسسه عالی حسابداری.
منشورگرگانی، محمدعلی (1368)، رقابت شوروی و انگلیس در ایران 1296 تا 1306 خورشیدی، چاپ اول، به کوشش: محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: مؤسسه مطبوعاتی عطایی.
معتضد، خسرو (1366)، امین‌الضرب،تاریخ تجارت و سرمایه گذاری صنعتی در ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات جان زاده.
فاتح،مصطفی (1310)، پول و بانکداری،چاپ اول، تهران: مطبعه روشنایی.