نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

دانشجوی دکتری تاریخ محلی دانشگاه اصفهان

چکیده

حادثۀ سوم شهریور 1320 و حملۀ متفقین به خاک ایران، از جمله بزرگ‌ترین و مهم­ترین حوادث تاریخ معاصر این سرزمین به شمار می­رود. این نیروها بخشی از تهاجمات خود به ایران را از سرحد جلفا آغاز کردند و از آن پس کل منطقۀ مهم و استراتژیک آذربایجان را تحت استیلای خود درآوردند. این ناحیه از ایران را نیروهای شوروی اشغال کردند و مردم منطقه با تهاجمی دیگر از سلسله حملات همسایۀ شمالی خود مواجه شدند. با ورود سربازان شوروی به جلفا و ترس و وحشت حاصل از آن، این شهر تقریباً خالی از جمعیت شد و فعالیت­های اقتصادی و اداری در آن به حالت تعطیل درآمد و ناامنی و غارت در منطقه گسترش یافت.
در این مقاله با تکیه بر اسناد و منابع تاریخی، شکل و نحوۀ ورود نیروهای شوروی از مرز جلفا و تأثیرات آن بر حیات مدنی و وضعیت اجتماعی و اقتصادی این منطقه بررسی و تحلیل شده است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
کتاب ها:
استوارت، ریچارد (1370)، در آخرین روزهای رضا شاه، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: معین.
اعتمادالسلطنه، محمد حسن‌خان (1306ق)، المآثر و الآثار، تهران: دارالطباعه خاصه دولتی.
افتخاری بیات، حسینقلی (1381)، تاریخ ماکو، تهران: شیرازه.
اولئاریوس، آدام (1369)، سفرنامه آدام اولئاریوس، ج2، ترجمه: حسین کرد بچه، تهران: کتاب برای همه.
آفاری، ژانت (1379)، انقلاب مشروطه ایران ،ترجمه: رضا رضایی، تهران: بیستون.
بن­تان، آگوست (1354)، سفرنامه اگوست بن­تان، ترجمه: منصوره اتحادیه(نظام مافی)، تهران: بی­نا.
 بیانی، خانبابا (1375)، غائله آذربایجان، تهران: زریاب.
پادشاه(شاد)، محمد (1336)، فرهنگ آنندراج،به کوشش: محمد دبیر سیاقی، تهران: کتابخانۀ خیام.
تبریزی، محمدحسین ‌بن خلف (1376)، برهان قاطع، ج2، به کوشش: محمد معین، تهران: امیرکبیر.
ترکمان، اسکندر بیگ (1377)، تاریخ عالم آرای عباسی، ج2، به کوشش: محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
جمالزاده، سید محمدعلی (1384)، گنج شایگان، تهران: سخن.
انزلی،حسن (1384)، ارومیه در گذر زمان، تهران: دستان.
 خاماچی، بهروز (1371)، آتش بر فراز تبریز، تبریز: ایران ویچ.
خلیلی عراقی، محمدرضا (1327)، خاطرات سفر، بی­جا: بی­نا.
داعی الاسلام، سیدمحمدعلی (1346ق)، فرهنگ نظام، ج2، حیدرآباد دکن: دولت علیه دکن.
دنبلی، عبدالرزاق (1383)، مآثر سلطانیه، به کوشش: فیروز منصوری، تهران: اطلاعات.
راتیسلاو، آلبرت چارلز (1386)، کنسول در شرق، ترجمه: رجبعلی کاوانی، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
راعی، ولی و رضا احمدی (1386)، جلفا از دیرباز تا کنون،ج1، تبریز: اختر.
رامپوری، غیاث­الدین محمدبن جلال­الدین (1363)، غیاث اللغات، به کوشش: منصور ثروت، تهران: امیرکبیر.
زنگنه، احمد (1353)، خاطراتی از مأموریت­های من در آذربایجان( از شهریور ماه 1320 تا دی ماه 1325)، بی­جا: بی­نا.
شاردن، ژان (1349)، سیاحت نامه شاردن،ج2، ترجمه: محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.
شیرازی، میرزا صالح (1364)، مجموعه سفرنامه­های میرزاصالح شیرازی، ج1، به کوشش: غلامحسین میرزاصالح، تهران: نشر تاریخ ایران.
فیودورکوروف، بارون (1372)، سفرنامه بارون فیودور کوروف، ترجمه: اسکندر ذبیحیان، تهران: فکر روز.
قطبی، بهروز (1381)، گزیده اسناد جنگ جهانی دوم در ایران، تهران: اطلاعات.
کتابچۀ عمومی تجارت با ممالک خارجه در سنۀ پارس ئیل 1332-1333، (1334)، تهران: ادارۀ کل گمرکات.
کتابچۀ عمومی تجارت با ممالک خارجه در سنۀ توشقان ئیل 1333-1334، (1335)، تهران: ادارۀ کل گمرکات.
کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر، ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خورازمی.
مدرسی، یحیی، حسین سامعی و زهرا صفوی مبرهن (1380)، فرهنگ اصطلاحات دورۀ قاجار، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
مروارید، یونس (1372)، مراغه، تهران: علمی.
مستوفی قزوینی، حمدالله (1913)، نزهه‌القلوب، (کوششگر: گای لیسترانج)، لیدن:گای لیسترانج .
مظفرالدین شاه قاجار (1331ق)، سفرنامه مبارکه شاهنشاهی، بمبئی: مطبع مصطفوی.
مظفرالدین شاه قاجار (1321ق)، سفرنامه مبارکه شاهنشاهی، بمبئی: مطبع مصطفوی.
ملازاده، حمید (1376)، رازهای سر به مهر، تبریز: مهد آزادی.
منجم، ملا جلال­الدین (1366)، تاریخ عباسی یا روزنامه ملا جلال، به کوشش: سیف­الله وحیدنیا، تهران: وحید.
موسوی ماکوئی، میر اسدالله (1376)، تاریخ ماکو، تهران: بیستون.
مهندس، علی­خان (1384)، روزنامه سفر از تبریز تا ماکو، تهران: وزرات امور خارجه.
نادر میرزا قاجار (1373)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، به کوشش: غلامرضا طباطبایی­مجد، تبریز: ستوده.
ناصرالدین شاه قاجار (1298ق)، مسافرت و سیاحت دوم فرنگستان ناصرالدین شاه، بمبئی: دارالحکومه بمبئی.
 هدایت، رضاقلی‌خان (1288ق)، فرهنگ انجمن آرای ناصری، تهران: مخبرالدوله علیقلی خان سرتیپ اول.
همدانی، رشیدالدین فضل‌الله (1356)، وقف­نامه­ ربع­رشیدی، به­کوشش: مجتبی­مینوی و ایرج­افشار، ،تهران: انجمن آثار ملی.
مقاله
بایرامی، سمانه (1388)، «آثار و پیامدهای اجتماعی اشغال ایران در شهریور 1320»، فصلنامۀ مطالعات تاریخی، شمارۀ 27.
روزنامه‌ها
چهره­نما، سال 6، شمارۀ1، 1 شوال 1327/14 اکتبر 1909.
چهره­نما، سال1، شمارۀ 17، 15 ذی­قعدۀ 1322/ 22 ینایر (ژانویه) 1904.
حبل‌المتین، شمارۀ 1، 24 جمادی الثانی 1311/5 سپتامبر 1904.
روزنامه یومیه خلاصه الحوادث، 2 ذی­قعدۀ 1316/ 1 آوریل 1899.
روزنامه یومیه خلاصه الحوادث، 8 رمضان 1319/ 9 ژانویۀ 1902.
اسناد
اسناد خصوصی خانوادۀ اصفهانی علمداری.
شناخت سیر تکوین کالبدی شهر جلفا از منظر تأملات تاریخ معماری: اسناد تاریخی، (1384)، سازمان منطقۀ آزاد تجاری ـ صنعتی ارس.
خاطرات شفاهی
اصفهانی علمداری، کریم.
سلیمان زاده، فهمیده.
محمودی علمداری، مختار.