نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تاریخ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 کارشناس پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

تغییرات گسترده در دورۀ پهلوی اول و احداث زیرساخت­های کشور چون شبکۀ حمل‌ و نقل، ارتباطات، صنعت و تجارت و مؤسسات مالیه، نظامی و امنیتی در دورۀ 16 سالۀ پهلوی اول امکان سیاست­گذاری دولت در کشور را تسهیل کرد. وقوع جنگ جهانی دوم (شهریور 1318ش) و اشغال ایران (در سوم شهریور 1320ش) اختلال عمده­ای در روابط اقتصادی و اجتماعی کشور ایجاد کرد. افزایش انتشار پول و  تورم، بی­نظمی و شورش‌هایی را در پی داشت که دولت ناگزیر به سیاست جیره­بندی برای حل بحران روی آورد. سیاست توزیع عمومی و جیره­بندی برخی از کالاها را وزارت دارایی در 1321ش  اجرا کرد و نتایج درخور توجهی چون دسترسی به برخی از کالاها و کاهش سوء‌تغذیه و حمایت از گروه­های محروم حاصل شد. اما از طرفی گسترش رشوه و فساد کارکنان و توزیع­کنندگان، شکل­گیری بازار سیاه، کاهش انگیزۀ تولید و افزایش بوروکراسی را به بار آورد. در این میان اقدامات میلسپو در کاهش کسر بودجه و شکاف درآمدی مخالفتها را با وی تشدید کرد و سرانجام مخالفت دربار و ارتش با برنامه­های او هم­زمان با مخالفت نیروهای ملی­گرا با حضور آمریکایی­ها در سازمان‌های دولتی موجب برکناری میلسپو در اواخر زمستان 1323ش شد و یک سال بعد به تغییر قانون مالیات بر درآمد مصوب میلسپو و لغو نظام جیره‌بندی انجامید.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمه: محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
__________ (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه: احمد گل محمدی و محمد ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آپتون، جوزف. م. (1359)، نگرشی بر تاریخ نوین ایران، ترجمه: یعقوب آژند.
آوری، پیتر،(1382) تاریخ معاصر ایران، ج2، ترجمه: محمد رفیعی مهرآبادی،تهران: آشیانه کتاب.
_______(1378)، گاوین شهر سنتی ایران در دوره قاجار، از مجموعۀ «تاریخ کمبریج»، تدوین: همبلی، ترجمه: مرتضی ثاقب فر ،تهران،امیر کبیر .
ایوانف، م. س(بی تا)، تاریخ نوین ایران، بی جا.
تایپتون، فرانک و آلدریج رابرت (1375)، تاریخ اقتصادی و اجتماعی اروپا، ترجمه: کریم‌پیرحیاتی، تهران: علمی و فرهنگی.
جاوید (بی تا)، دموکراسی ناقص، اختناق دیکتاتوری 1332-1320، بی جا.
خارابی، فاروق (1380)، سیاست و اجتماع در شعر عصر مشروطه، تهران: دانشگاه تهران.
خاطرات ارباب کیخسرو و شاهرخ (1382)، ترجمه: غلامحسین میرزا صالح،تهران: مازیار.
خلیلی‌خو، محمدرضا (1373)، توسعه و نوسازی در دوره رضا شاه، تهران: جهاد دانشگاهی.
ذوقی، ایرج (1368)، ایران و قدرت‌های بزرگ، تهران :پازنگ.
ریدر، ویلیام بولارد (1388)، نامه‌هایی از تهران، ترجمه: غلامحسین میرزا صالح، تهران: نگاه‌معاصر.
زرین‌کلک، بهناز (1382)، اسنادی از روابط ایران و انگلیس 1325-1320، تهران: سازمان اسنادملی.
زیبا کلام، صادق (1383)، تحولات سیاسی اجتماعی ایران، تهران: سمت.
ساعد مراغه ای، محمد (1350)، «بحران اقتصادی در سال‌های اشغال ایران»، سالنامۀ دنیا، ش‌30.
سبحانی، علی اکبر (1381)، روابط سیاست و صنعت در ایران، تهران :شهاب.
سیف، احمد (1380)، استبداد، مسئله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران، تهران :رسانش.
شجیعی، زهرا (1356)، وزارت و وزیران در ایران، تهران: دانشکدۀ علوم اجتماعی و تعاون.
عبده، جلال (1368)، چهل سال در صحنه، تهران :خدمات فرهنگی رسا.
عظیمی، فخرالدین (1374)، بحران دموکراسی در ایران، ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران: البرز.
فلور، ویلم (1373)،« تأسیس ادارۀ ارزاق در ایران»، اتحادیه های کارگری و قانون کار در ایران، ترجمه: ابوالقاسم سری، تهران: توس.
فوران، جان (1385)، تحولات اجتماعی ایران، ترجمه: احمد تدین، تهران :رسا.
قطبی، بهروز (1381)، گزیده اسناد جنگ جهانی دوم، تهران: اطلاعات.
گذشته، چراغ راه آینده است(بی تا)، تهران: جامی.
کتابی، احمد (1384)، قحطی های ایران، تهران: دفتر پژ‍وهش های فرهنگی.
گرنی، جان و منصور صفت‌گل (1378)، قم در قحطی بزرگ 1288 قمری،قم : کتابخانۀ مرعشی.
کرونین، استفانی (1383)، رضاشاه و شکل‌گیری ایران‌نوین، ترجمه: مرتضی‌ ثاقب‌فر، تهران: ققنوس .
کیانی هفت‌لنگ، کیانوش و پرویز بدیعی (1379)، ایران در بحران، تهران: اسناد ملی ایران.
مجد، محمدقلی(1387)، قحطی بزرگ، ترجمه: محمد کریمی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
مکی، حسین (1364)، تاریخ بیست ساله ایران، ج 8، تهران.
میلسپو (1356)، مأموریت آمریکایی‌ها در ایران، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: پیام.
همایون کاتوزیان، محمدعلی (1373)، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، ترجمه: محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران: مرکز.
ورهرام، غلامرضا (1368)، نظام حکومت ایران در دوران اسلامی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
یکتایی، مجید (1353)، تاریخ دارایی ایران،چ سوم، تهران: دهخدا.
مقالات:
اوکازاکی، شوکو (فروردین، اردبیهشت  و خرداد 1365)، «قحطی بزرگ سال 1288 در ایران»، ترجمه: هاشم رجب زاده، مجلۀ آینده،شماره 1-3 .
بالی‌شک، صدیقه (بهار 1390)«راه و راه‌سازی در سواحل دریای خزر»، فصنامۀ اسناد بهارستان.
بیات، کاوه (بهار1320)، «از بندرعباس تا بنادر خوزستان»، گزارشی از عبدالله مستوفی، اسناد بهارستان، شمارۀ اول .
رشیدی، علی ( بهمن و اسفند 1370)، «تحولات واحد پول و نرخ برابری در ایران»، اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی شمارۀ 53-54.
شمس، اسماعیل (بهار،1390)، «نگاهی به اسناد و گزارش های مربوط به تهیه کامیون و اتومبیل در آخرین سال جنگ جهانی اول 1336»، اسناد بهارستان،.
صدر نبوی، رامپور (بهار 1369)،«سیاست کشاورزی ایران در جنگ جهانی دوم»، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی شماره 16..
کتابی، احمد (زمستان 1377)، «نابسامانی‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی اصفهان در سال‌های 1324-1320»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی اصفهان.
سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی:   .www.nlai. ir