نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی
نویسنده
کارشناس ارشد تاریخ، دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد بجنورد
چکیده
با تشکیل دولت مغولیِ ایلخانان در چارچوبِ مرزهای سیاسی و نظامی ایران، در نیمه دوم سده هفتم هجری / سیزدهم میلادی، مناسبات خارجی این حکومت تازه تأسیس با[1]همسایگان، خود ـ مغول و غیر مغول ـ به‌ویژه ممالیک مصر در غرب ایران، در زمینه‌های گوناگون شکل گرفت.
درگیری‌های مرزی و تنش میان ایلخانان و ممالیک در طول سالیان دراز به دلایل مختلف فزونی یافت. در این میان، تحرکات گروه‌های فراری که از قلمرو ممالیک مصر و شام به سوی ایلخانان مغول می‌گریختند و به آنها پناهنده می‌شدند، در بروز و تشدید وضعیت جنگی میان دو دولت از اهمیت فراوانی برخوردار است.
محور اساسی پژوهش حاضر، بررسی علل تحرکات و تأثیرات این گروه‌های فراری و پناه‌خواه بر روابط دو جانبه ایلخانان و ممالیک با بهره‌گیری از شیوه توصیفی و تحلیلی به این موضوع است.
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ
الف. فارسی:
آقسرائی، محمود بن محمد (1362): مسامره الاخبار و مسایره الاخیار، به اهتمام و تصحیح: عثمان توران، چ 2، تهران: اساطیر.
آیتی، عبدالمحمد (1383)، تحریر تاریخ وصاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد(1368): العبر (تاریخ ابن خلدون)، ج 4، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، چ 1، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن عنبه، جمال‌الدین احمد (1363)، الفصول الفخریه، به اهتمام: سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ابن فوطی، کمال الدین عبدالرزاق بن احمد شیبانی (1381)، الحوادث الجامعه و التجارب النافعه فی المائه السابعه (الحوادث الجامعه در اخبار و رویدادهای قرن هفتم)، ترجمه: عبدالمحمد آیتی، چ 1، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
اشپولر، برتولد (1386)، تاریخ مغول در ایران (سیاست، حکومت و فرهنگ دوره ایلخانان)، ترجمه: محمود میر آفتاب، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اقبال آشتیانی، عباس (1384): تاریخ مغول، تهران: امیرکبیر.
اهرون، غریغوریوس ابوالفرج (ابن العبری) (1364): ترجمة تاریخ مختصر الدول، ترجمه: محمدعلی تاج‌پور و حشمت‌الله ریاضی، چ 1، تهران: انتشارات اطلاعات.
بویل، ج. آ (1381): تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان (کمبریج)، ج 5، ترجمه: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بیانی، شیرین (1367)، دین و دولت در ایران عهد مغول، ج 3، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ـــــــــ (1382)، مغولان و حکومت ایلخانی در ایران، تهران: سمت.
حافظ ابرو، نورالله عبدالله بهدادینی (1350)، ذیل جامع التواریخ رشیدی شامل وقایع 781ـ703 هجری قمری)، به اهتمام: خانبابا بیانی، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
خلعتبری، اللهیار و امید سپهری‌راد، «تحلیلی بر روابط ایلخانان و امرای عرب آل فضل و نقش آنان در منازعات ایلخانان و ممالیک مصر»، پژوهشنامه تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، تابستان 1385، شماره 3، صص 50ـ31.
خوافی، فصیح احمد بن جلال‌الدین (1339)، مجمل فصیحی، ج 1، به تصحیح و تحشیه: محمود فرخ، مشهد: طوس.
خواند میر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین الحسینی (1353): تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، ج 3، زیر نظر: محمد دبیر سیاقی، چ 2، تهران: خیام.
رضوی، سید ابوالفضل، «رقابت ایلخانان مغول و سلاطین مملوک بر سر حج»، کیهان اندیشه، شماره 83: صص 169ـ161.
سجادی، سیّد صادق، «نگاهی به برخی واژه‌های فارسی رایج در مصر و شام به روزگار سلاطین مملوک»، نامه فرهنگستان، زمستان 1378، شماره 14، صص 49ـ42.
سیفی، احسان، «تحقیقی پیرامون وافدیه اویراتیه بزرگ ترین موج پناهندگان مغول به دولت ممالیک مصر»، فصلنامه علمی و تخصصی فقه و تاریخ تمدن ـ دانشگاه آزاد مشهد، پاییز 1386، شماره 21، صص 64ـ51.
ــــــــ ، «وافدیه مغول؛ پژوهشی پیرامون امواج فراریان و پناهندگان دولت ایلخانان به قلمروِ ممالیک مصر»، پژوهش نامه تاریخ ـ دانشگاه آزاد اسلامی بجنورد، زمستان 1387، شماره 13، صص 176 و 132.
شبارو، عصام محمد (1380)، دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام ترجمه: شهلا بختیاری، قم: انتشارات پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
قاشانی، ابوالقاسم عبدالله بن محمد (1348)، تاریخ اولجایتو، به اهتمام: مهین همبلی، تهران: بنگاه نشر و ترجمه کتاب.
مرتضوی، منوچهر (1385)، مسائل عصر ایلخانان، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
مستوفی (1377)، ظفرنامه منظوم، ج 2، به کوشش: نصرالله رستگار، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مستوفی قزوینی: حمدالله بن ابی بکر بن احمد بن نصر (1339): تاریخ گزیده، به اهتمام: عبدالحسین نوائی، تهران: امیرکبیر.
میر خواند، محمد بن خاوند شاه بن محمود (1380)، تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیاء الملوک و الخلفا، ج 5، به تصحیح و تحشیه: جمشید کیانفر، چ 1، تهران: اساطیر.
نطنزی، معین‌الدین (1383)، منتخب التواریخ، به اهتمام: پروین استخری، چ 1، تهران: اساطیر.
نوری اژدری، نورالدین بن محمد (1380)، غازان نامة منظوم، به کوشش: محمد مدبری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
همدانی، رشید الدین فضل الله]بی‌تا[، جامع التواریخ، ج 2، به کوشش: بهمن کریمی، تهران: اقبال.
ــــــــ (1358هـ.ق)، تاریخ مبارک غازانی، به سعی، اهتمام و تصحیح: کارل یان، انگلستان ـ هرتفورد: مطبعه ستفن اویستن.
ب. عربی:
ابن الوردی، زین‌الدین عمر بن مظفر (1417ق)، تاریخ ابن الوردی، ج 2، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن تغری بردی الاتابکی، جمال الدین أبی المحاسن یوسف ]بی‌تا[، النجوم الزاهره فی ملوک مصر و القاهره، مصر: دارالکتب وزاره الثقافه و الارشاد القومی.
ابن حجر عسقلانی، شیخ الاسلام حافظ العصر شهاب الدین احمد بن علی بن محمد بن علی بن احمد(1414ق.) الدرر الکامنه فی اعیان المائه الثامنه، سفر الاول، الثانی، الثالث و الرابع، بیروت: دارالجیل.
ابن سباط، عزة بن احمد بن عمر (1413ق)، صدق الأخبار (تاریخ ابن سباط)، طرابلس: جروس برس.
ابوالفداء، عمادالدین اسماعیل ]بی تا[، المختصر فی اخبار البشر، بیروت: دارالمعرفه.
الصفدی، صلاح‌الدین خلیل بن آیبک(1418ق)، أعیان العصر و أعوان النصر، التحقیق:
د. علی أبو زید و دیگران، دمشق: دارالفکر.
د. علی أبو زید و دیگران، دمشق: دارالفکر.
الصفدی، صلاح‌الدین خلیل بن آیبک (1959م)، الوافی بالوفیات، باعتناء: س. دبدرنبغ، دمشق: الهاشمیه.
النویری ]بی‌تا[، نهایه الأرب فی فنون الأدب، سایت الوراق www.al-waraq.net.
ج. انگلیسی:
Ayalon, David(1972)."The great yasa of changiz khan". (A reexamination – part c1). Studia slamica. NO 36.
)