نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی ـ دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

با شروع حکومت‌ قاجار در ایران که طی آن تغییراتی در مرزهای جغرافیایی ایجاد شد ـ از بین رفتن حاکمیت ایران بر منطقة قفقاز توسط روس‌ها ـ ورود غلامان وکنیزان سفید به ایران کاهش یافت. به جای آن، تعداد زیادی بردۀ آفریقایی که اغلب از نژاد حبشی و زنگی بودند، از شرق و شمال شرقی آفریقا به بنادر خلیج فارس و سپس  سراسر ایران وارد گردیده و خرید و فروش ‌شدند. این در حالی بود که تا پیش از این تاریخ،  تعداد غلامان و کنیزان سیاه در ایران و حوزة خلیج فارس اندک و ناچیز بود و غالباً همین تعداد اندک بدون آنکه در ملأ عام دیده شوند، در خانه‌ها و املاک ثروتمندان به عنوان نوکران خانگی کار می‌کردند. این تجارت، علی‌رغم قراردادهای منع برده فروشی و کنترل شدید کشتی‌های ضد برده فروشی نیروی دریایی انگلیس در خلیج فارس، تا اوایل قرن 14ق. / 20م. ادامه پیدا کرد.
در این نوشتار، چگونگی تجارت و خرید و فروش غلامان و کنیزان آفریقایی در عصر قاجار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
الف. فارسی
پولاک، ادوارد یاکوب (1361)،  سفرنامه (ایران و ایرانیان)؛ ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی خوارزمی.
تاورنیه، ژان باتیست (1336)، سفرنامه تاورنیه، ترجمه: ابوتراب نوری، به تصحیح: دکتر حمید شیرانی، تهران: انتشارات و کتابخانه سنائی.
ژوبر، آماد(آمِدِ) (1347)، مسافرت در ارمنستان و ایران؛ ترجمه: علی قلی اعتماد مقدم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
شیل، ماری لئونورا (1362)، خاطرات لیدی شیل(همسر وزیر مختار انگلیس در اوائل سلطنت ناصرالدین شاه)، ترجمه: حسین ابوترابیان، تهران: نشر نو.
عیسوی، چارلز (1362)، تاریخ اقتصادی ایران(قاجاریه 1332 ـ 1215ق.)، ترجمه: یعقوب آژند، تهران: گستره.
فیلیپ،گریوز (1363)، مأموریت سرپرسی کاکس در خلیج فارس و ایران، تهران: به دید.
کلی، جان بارت (1380)،  اعراب و تجارت برده در دریای  پارس؛ ترجمه: حسن زنگنه، شیراز: نوید.
کازرونی (متخلص به نادری در زمان محمد شاه)، محمد ابراهیم (1367)، تاریخ بنادر و جزایر خلیج فارس، به تصحیح: منوچهر ستوده، گیلان: نشر مؤسسه فرهنگی جهانگیری.
لاخ، سر ارسکین (1369)، سفرنامة دریایی لاخ، تألیف: سر چارلز بلگریو، ترجمه: دکتر حسین ذوالقدر، آناهیتا.
مستوفی، عبدالله (1377)، تاریخ اداری و اجتماعی دوره قاجاریه یا شرح زندگانی من، ج 1، تهران: علمی.
ویلز (1368)، سفرنامه  دکتر ویلز، ترجمة: غلامحسین قراگوزلو، تهران: اقبال.
ویلسن، چارلز جیمز (1363)، تاریخ اجتماعی ایران در عهد قاجاریه؛ ترجمه: سید عبدالله، به کوشش: جمشید دودانگه و مهرداد نیکنام، تهران: طلوع.
ویلسون، سر آرنولد (1366)، خلیج فارس، ترجمه: محمد سعیدی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 
اسناد
آرشیو اسناد وزارت امور خارجه ایران،  سال 1263، کارتن 6، پوشه‌های 24 و 15 و 6.
 
ب. انگلیسی:
Arfa, General Hassan, (1965), Under Five Shahs. New York: William Morrow & Co.
Amanat, A, (1983), Cities and trade: Consul Abbott on the economy and society of Iran 1847-1866, London.
Basset, James, (1887), Persia, the land of the Imams, A narrative of travel and residence; London, Blackie &Son.
Fraser, James Baillie, (1825), Narrative of a Journey into Khorasan, in the years 1821 and 1822, London: Longman, Hurst, Rees, Orme, Brown, and Green.
J. A Saldanha, (1968), The Persian Gulf Precise, vol.III, Slave Trade in the gulf of Oman and the Persian Gulf, 1873-1905,London.
Kelly, J. B, (1968), Britain And Persian Gulf; Oxford: Clarendon P .C.
Lorimer, J.G, (1915), Gazetteer of the Persian Gulf, Oman and Central Arabia; Calcutta:  Superintondent Government Printing.
Wellsted, James Raymond, (1840), Travels to the city of the caliphs,along the shores of the Persian Gulf and the Mediterranean. Including a voyage to the coast of Arabia, and a tour on the island of Socotra; London: H. Colburn [1968].V.1
Wills, C. J, (1891), Land of the lion and sun of modern Persia, London: Ward, Lock and Co.