نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی

2 دانشجوی دکتری تاریخ

3 دانشجوی دکتری تاریخ ایران دانشگاه تهران

چکیده

دولت ایران در دورۀ ناصری، آشکارا پیرامون مسالۀ بحرین به تکاپوهای سیاسی و مکاتبه با دولت‌های ستیزه‌جو پرداخت؛ اما در پنهان، راهبردها و گزینه‌های دیگری را نیز بررسی می‌کرد. پژوهش حاضر بر پایۀ دست‌نوشته‌ای از سال‌ 1268ق. نگاشته شده است و بیان می‌کند که برخی از کارگزاران دورۀ ناصری، برنامه‌ای راهبردی و آمادی به‌ویژه در رویارویی با بحران بحرین و ممالک همجوار زیر نفوذ ایران در خلیج فارس داشته‌اند؛ یکی از این راهبردها، تأسیس نیروی دریایی قدرتمند و جنگ رویاروی از راه دریا بوده است. با این حال، یافته‌ها نشان می‌دهد که سیاست دوگانۀ ناصرالدین شاه از یک سو، دیوانسالاری بیمار و ناکارآمد که از مرگ نابهنگام امیرکبیر ناشی شده بود، از سوی دیگر و سرانجام، درگیری ایران در جبهه‌های شرقی به‌ویژه در افغانستان کنونی، راهبردهای پیشنهادی در متن مذکور را ناکام گذارد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
اعتمادالسلطنه، محمدحسن، 1367، تاریخ منتظم ناصری، به کوشش: محمداسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
آل‌عصفور، محمدعلی، تاریخ بحرین، نسخة کتابخانۀ آستان قدس رضوی، شمارة 17939.
امیرالمؤمنین امام علی(ع)، 1376، دیوان امام علی(ع)، ترجمه و شرح: میبدی، تدوین: حسن رحمانی و سیّد ابراهیم اشک‌شیرین، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
بامداد، مهدی، 1357، شرح حال رجال ایران در قرن 12 و 13 و 14 هجری، تهران: زوار.
بروگش، هایرنش کارل، 1367، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمه: حسین کردبچه، تهران: اطلاعات.
حافظ، شمس‌الدین محمد، 1382، دیوان حافظ، به تصحیح: محمد قزوینی و قاسم غنی، قم: نشر جمال.
حسینی فسایی، حسن، 1382، فارسنامه ناصری، به تصحیح: منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
حکمت، علی اصغر، 1386، جامی: متضمن تحقیقات در تاریخ احوال و آثار منظوم، تهران: طوس.
سپهر، عبدالحسین خان، 1386، مرآت‌الوقایع مظفری، به تصحیح: عبدالحسین نوایی، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
قائم مقامی، جهانگیر، 1341، بحرین و مسائل خلیج فارس، تهران: کتابخانۀ طهوری.
هاتف اصفهانی، 1372، دیوان، تصحیح و مقدمه: حسن وحید دستگردی و عباس اقبال آشتیانی، تهران: نگاه
اصفهانیان، کریم، بهرام غفاری و علی‌اصغر عمران، 1385، اسناد تاریخی خاندان غفاری، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
کرزن، جرج ناتانیل، 1380، ایران و قضیۀ ایران، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.