نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد تاریخ

2 عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور استان هرمزگان

چکیده

افتتاح تجارتخانه در بوشهر به سال 1763م. توسط کمپانی هند شرقی انگلیس، مقدمه ایجاد روابط ایران و انگلستان در دوره زندیه است. در این مقطع تاریخی، گذشته از عامل تجارت، لزوم ایجاد امنیت در سواحل جنوبی و منطقه خلیج فارس و فقدان نیروی دریایی مناسب برای نیل به این مقصود، دولتمردان ایران را به ایجاد روابط با قدرت‌‌های حاضر در منطقه با هدف بهره‌مندی از نیروی دریایی آنها ترغیب می‌کرد. عدم همکاری مؤثر انگلیسی‌ها و نیز حمایت کریم‌خان زند از قبیله بنی‌کعب که کمپانی انگلیسی آن را تهدیدی علیه منافع تجاری خود در منطقه می‌دانست؛ موجب بروز تنش‌هایی در روابط دو طرف گردید، تا آنجا که انگلیسی‌ها در سال 1769م. بوشهر را ترک کردند. اگرچه اهمیتی که کریم‌خان برای تجارت قائل بود و نیز از رونق افتادن بصره ـ به عنوان مهم‌ترین مرکز تجاری انگلستان در خلیج فارس ـ و فتح آن توسط ایران، زمینه ساز روابط مجدد دو کشور شد، اما مرگ کریم خان و درگیری‌های داخلی پس از آن، روابط دو کشور را جز در موارد محدود و معدودی به رکود کشانید.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
الف. فارسی:
آصف (رستم الحکما)، محمدهاشم (1352)، رستم التواریخ، به تصحیح: محمد مشیری، تهران: امیرکبیر.
آل احمد، جلال (2536)، جزیره خارک درّ یتیم خلیج فارس، تهران: امیرکبیر.
اصفهانیان، داوود و عبدالکریم مشایخی (1383)، «جایگاه بوشهر در گسترش خلیج فارس» فصلنامه مطالعات تاریخی (ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد)، شماره 4 و 3.
الهی، همایون (1368)، خلیج فارس و مسائل آن، تهران: قومس.
امین، عبدالامیر (1370)، منافع بریتانیا در خلیج فارس، ترجمه: علی رجبی یزدی، تهران: دانشگاه تهران.
برومند، صفورا (1381)، سرکنسولگری بریتانیا در بوشهر، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
پری. جان. ر (1377)، «نمونه‌هایی از راهزنی دریایی در خلیج فارس» میر مهنا و شهر دریاها، گردآوری: حسن زنگنه، قم: همسایه. 
ـــــــــ (1383)، کریم‌خان زند، ترجمه: علی محمدی، تهران: آسونه.
حاجیان پور. حمید، «کریم‌خان زند و انگلیس در خلیج فارس.» کیهان اندیشه، 1377، شماره 79.
حسام معزی، نجفقلی (1326)، تاریخ روابط سیاسی ایران با دنیا، جلد دوم، به تصحیح: مرتضی کیوان، تهران: علمی.
دلدم، اسکندر (1363)، سلطه جویان و استعمار گران در خلیج فارس، تهران: نوین.
رائین، اسماعیل (1350)، دریانوردی ایرانیان، تهران: چاپخانه سکه.
رای، گرمون استفان (1378)،چالش برای قدرت و ثروت در جنوب ایران، ترجمه: حسن زنگنه، قم : نشر همسایه.
رجبی، پرویز (2535)، کریم‌خان زند و زمان او، تهران: امیرکبیر.
روشن ضمیر، مهدی (1350)، «پژوهشی نو در زمینه روابط ایران با بیگانگان در سده 12 هجری (بریتانیا)» بررسی‌های تاریخی، سال ششم، شماره 2.
سایکس، سرپرسی (1343)، تاریخ ایران، جلد دوم، ترجمه: محمدتقی فخر داعی گیلانی، تهران: علمی.
استندیش، جان . ف. (1383)، ایران و خلیج فارس، ترجمه: عبدالرضا سالار بهزادی، تهران: نشر نی.
شعبانی، رضا (1381)، تاریخ تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه. تهران: سمت.
طاهری، ابوالقاسم (1354)، تاریخ روابط بازرگانی و سیاسی انگلیس در ایران، تهران: انجمن آثار ملی.
فرامرزی، احمد (1346)، کریم‌خان زند و خلیج فارس، به کوشش: حسن فرامرزی، تهران: داورپناه. 
فلور، ویلیام (1371)، هلندیان در جزیره خارک ( خلیج فارس) در عصر کریم‌خان زند، ترجمه: ابوالقاسم سری. تهران: توس.
فوران، جان (1378)، مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمه: احمد تدین. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا.
کارملیت‌ها (1381)، گزارش کارملیت‌ها در دوران افشاریه و زندیه، ترجمه: معصومه ارباب، تهران: نی. 
محمود، محمود (1353)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در سده نوزدهم میلادی، تهران: اقبال.
وثوقی، محمدباقر (1382)، «حضور نیروهای خارجی در خلیج فارس از عهد پرتغالی‌ها تا پایان سده نوزدهم» فصلنامه تاریخ روابط خارجی، سال چهارم. شماره 14.
ورهرام، غلامرضا (1364)، «کمپانی انگلیسی هند شرقی در ایران» مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال هجدهم، شماره سوم.
ــــــــ (1385) . تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر زند، تهران: معین.
نوایی، عبدالحسین (1384)، کریم‌خان زند، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ویلسن، سرآرنولد (1366). خلیج فارس، ترجمه: محمد سعیدی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر. 
هدایتی، هادی (1334)، تاریخ زندیه، جلد اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1385)، تاریخ روابط خارجی ایران، چاپ یازدهم، تهران: امیرکبیر.
یاپ. مالکم (1377)، «سیاست بریتانیا در خلیج فارس» میر مهنا و شهر دریاها، گردآوری: حسن زنگنه، قم: نشر همسایه.
 
ب. انگلیسی:
Aitchison. c. u. (1933). A collection of Treaties, Engagments And Sanads. Vol. 13. Calcutta.
Ives. E. (1773). A Journey form Persia to England. London: Edward and Charles Dilly.
Greaves. Rose. (1991). "Iranian Relation with the European Trading Companies to 1798." The Cambridge History of Iran. Vol. 7. Cambridge: Cambridge University Press.
Lorimer. J. G.(1986). Gazetter of the Persian Gulf. Oxford: Archive    Edition.  
Saldanha. J. A. (1986). The Persian Gulf precis. Calcutta: Archive Editons.
Sykes. Sir Percy. (1992). A History of Persia. Oxford: Oxford University Press.