فصلنامه تاریخ روابط خارجی

مقاله علمی ترویجی

اصول حاکم بر سیاست خارجی ایران در عصر شاه عباس اول بر پایه دیدگاه حافظ فرمانفرمائیان

محمد جعفربگلو؛ بدرالسادات علیزاده مقدم

دوره 24، شماره 96 ، مهر 1402، صفحه 3-18

چکیده

این تحقیق بر آن است تا اصول محوری سیاست خارجی ایران در دوره حکمرانی شاه عباس اول صفوی را بر مبنای دیدگاه حافظ فرمانفرمائیان در کتاب تحلیل تاریخی سیاست خارجی ایران از آغاز تا امروز بررسی کند و به این پرسش ... بیشتر

مقاله علمی پژوهشی

بررسی و نقد آراء مستشرقان غربی عصر قاجار در باره ژرف اندیشی ایرانیان

سعید نجفی نژاد

دوره 24، شماره 96 ، مهر 1402، صفحه 19-38

چکیده

عصر قاجار آغاز صحنه تعاملات گسترده ایران با دنیای غرب و نفوذ تدریجی فرهنگ غربی به این سرزمین بود. در دوران اوج تأثیرپذیری ایرانیان از فرهنگ غربی در عصر قاجار، عده‌ای از غربی‌های حاضر در ایران برخلاف ... بیشتر

مقاله علمی پژوهشی

نقش گزارش های مأموران اروپائی در شناخت راه های ایرانِ دوره قاجار (مطالعه موردی: مسیر ملایر- بروجرد)

کاوه رستم‌پور؛ روح‌الله مجتهدزاده؛ محمد ابراهیم مظهری؛ مهدیه محمودی

دوره 24، شماره 96 ، مهر 1402، صفحه 39-58

چکیده

توسعه آزادراهی سالیان اخیر، بسیاری از مسیرهای تاریخی و شهرهای کوچک‌تر را از چرخه حمل‌و‌نقل مسافری کشور خارج نموده و به اقتصاد آنها آسیب وارد کرده است. لازمه حفاظت و احیای این مسیرها، شناخت دقیق استعدادها ... بیشتر توسعه آزادراهی سالیان اخیر، بسیاری از مسیرهای تاریخی و شهرهای کوچک‌تر را از چرخه حمل‌و‌نقل مسافری کشور خارج نموده و به اقتصاد آنها آسیب وارد کرده است. لازمه حفاظت و احیای این مسیرها، شناخت دقیق استعدادها و جاذبه‌های حول آنها است و از آنجا که عمده راه‌های کشور در قرن گذشته بر بستر شبکه راه‌ها در دوره قاجار شکل گرفته‌اند، منابع تاریخی این دوره شناخت بهتری از این مسیرها ارائه می‌دهند. این منابع به دو دسته اصلی اروپائی و ایرانی تقسیم می‌شوند. استخراج اطلاعات مناسب جغرافیایی از منابع ایرانی در مقابل گزارش‌های مأموران اروپائی مجهز به دانش و ابزار روز دنیا ‌قابل‌مقایسه نیست؛ بنابر این هدف پژوهش حاضر، تبیین نقش گزارش‌های مأموران اروپائی در شناخت راه‌های ایران در دوره قاجار با محوریت مسیر ملایر- بروجرد است که به روش تحلیل تاریخی و با استفاده از منابع دست اول کتابخانه‌ای و بایگانی‌ها انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهند که گزارش‌های دقیق مأموران اروپائی، علاوه بر آنکه در کیفیت معرفی این مسیر بسیار متفاوت هستند، مسیر دیگری را با عبور خط تلگراف به‌عنوان مسیر اصلی معرفی کرده‌اند که در منابع ایرانی اشاره‌ای به آن نشده و از لحاظ فاصله، کوتاه‌ترین و از لحاظ جاذبه‌های طبیعی و تاریخی بسیار غنی است. این امر می‌تواند در مورد بسیاری از نقاط دیگر کشور صدق کند و موضوع پژوهش‌های آتی قرار گیرد.

مقاله علمی پژوهشی

تأثیر قرارداد 1975م. الجزایر بر سرنوشت سیاسی کردهای عراق

زینب احمدوند؛ محسن مؤمنی؛ هیوا عبده عزیز

دوره 24، شماره 96 ، مهر 1402، صفحه 59-86

چکیده

با نگاهی به تاریخ یکصد سال گذشته کشور عراق مشخص می‌شود که کردهای عراق در ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور در جایگاه مناسبی نبوده‌اند. پس از استقلال عراق و استقرار نظام پادشاهی در این کشور، بعضاً ... بیشتر با نگاهی به تاریخ یکصد سال گذشته کشور عراق مشخص می‌شود که کردهای عراق در ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور در جایگاه مناسبی نبوده‌اند. پس از استقلال عراق و استقرار نظام پادشاهی در این کشور، بعضاً دولت عراق، خواسته‌های کردها را نادیده می‌گرفت. این امر چندین جنبش نظامی را علیه دولت‌های وقت عراق از سوی کردهای این کشور ایجاد کرد؛ مانند جنبش ایلول در 11 سپتامبر 1961 که به نهضت یازده سپتامبر یا جنبش ایلول معروف شد و مدت 14 سال ادامه یافت. در این دوره، چندین رژیم مختلف در عراق روی کار آمدند و چندین کودتای نظامی رخ داد؛ اما هیچیک از این رژیم‌ها نتوانستند مشکل کردها و خواسته‌های آنها را حل نمایند. جنبش یازده سپتامبر نقاط قوت و ضعف بسیاری را تجربه کرد و در پایان این نهضت، کمک و حمایت‌های دولت وقت ایران به کردهای عراق افزایش چشمگیری پیدا کرد که به‌نوعی باعث شد دولت عراق وارد قرارداد الجزایر شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی جایگاه کردهای عراق در قرارداد 1975م. الجزایر و تأثیر این قرارداد بر سرنوشت سیاسی آنان انجام شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که قرارداد 1975م. الجزایر میان ایران و عراق با وجه‌المصالحه قرار دادن کردها توسط هر دو طرف در کوتاه‌مدت برای هر دو کشور دستاوردهایی به‌همراه داشت؛ اما برای کردهای عراق منجر به نابودی جبهه یازده سپتامبر و آواره شدن تعداد زیادی از ساکنان کردستان عراق به ایران و سایر کشورهای همسایه گردید، همچنین منجر به انشعاب احزاب سیاسی کُرد در داخل کشور عراق شد. علاوه بر این با کوچ دادن کردها و عرب‌سازی مناطق کردنشین، مشکلات زیادی برای کردها در این منطقه به ‌وجود آمد. با نگاهی به تاریخ یکصد سال گذشته کشور عراق مشخص می‌شود که کردهای عراق در ساختار سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این کشور در جایگاه مناسبی نبوده‌اند. پس از استقلال عراق و استقرار نظام پادشاهی در این کشور، بعضاً دولت عراق، خواسته‌های کردها را نادیده می‌گرفت. این امر چندین جنبش نظامی را علیه دولت‌های وقت عراق از سوی کردهای این کشور ایجاد کرد؛ مانند جنبش ایلول در 11 سپتامبر 1961 که به نهضت یازده سپتامبر یا جنبش ایلول معروف شد و مدت 14 سال ادامه یافت. در این دوره، چندین رژیم مختلف در عراق روی کار آمدند و چندین کودتای نظامی رخ داد؛ اما هیچیک از این رژیم‌ها نتوانستند مشکل کردها و خواسته‌های آنها را حل نمایند. جنبش یازده سپتامبر نقاط قوت و ضعف بسیاری را تجربه کرد و در پایان این نهضت، کمک و حمایت‌های دولت وقت ایران به کردهای عراق افزایش چشمگیری پیدا کرد که به‌نوعی باعث شد دولت عراق وارد قرارداد الجزایر شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف بررسی جایگاه کردهای عراق در قرارداد 1975م. الجزایر و تأثیر این قرارداد بر سرنوشت سیاسی آنان انجام شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که قرارداد 1975م. الجزایر میان ایران و عراق با وجه‌المصالحه قرار دادن کردها توسط هر دو طرف در کوتاه‌مدت برای هر دو کشور دستاوردهایی به‌همراه داشت؛ اما برای کردهای عراق منجر به نابودی جبهه یازده سپتامبر و آواره شدن تعداد زیادی از ساکنان کردستان عراق به ایران و سایر کشورهای همسایه گردید، همچنین منجر به انشعاب احزاب سیاسی کُرد در داخل کشور عراق شد. علاوه بر این با کوچ دادن کردها و عرب‌سازی مناطق کردنشین، مشکلات زیادی برای کردها در این منطقه به ‌وجود آمد.

مقاله علمی پژوهشی

روند توسعه اصل انصاف در اختلافات دریایی ایران و کویت از دوره پهلوی تاکنون

محمدجواد عیسی‌نیا؛ میثم آرائی

دوره 24، شماره 96 ، مهر 1402، صفحه 87-114

چکیده

یکی از به‌روزترین و پیچیده‌ترین وقایع حقوقی- سیاسی منطقه غربِ خلیج فارس، مسائل حقوقی حل‌ناشده بر سر تحدید حدود مناطق دریایی میان ایران و کویت است. خلیج فارس به‌عنوان منطقه آبیِ نیمه‌بسته در زمینه ... بیشتر یکی از به‌روزترین و پیچیده‌ترین وقایع حقوقی- سیاسی منطقه غربِ خلیج فارس، مسائل حقوقی حل‌ناشده بر سر تحدید حدود مناطق دریایی میان ایران و کویت است. خلیج فارس به‌عنوان منطقه آبیِ نیمه‌بسته در زمینه رژیم حقوقی، گذشته پرفراز‌و‌نشیبی داشته است. در حال حاضر، برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس در مورد تحدید حدود مناطق دریایی به توافقات نسبتاً مشخصی دست‌یافته‌اند، اما ماراتن پیچیده کشورهای حاشیه غربی خلیج فارس در حوزه منطقه انحصاری- اقتصادی و همچنین فلات قاره این دریا تاکنون حل‌ناشده باقی مانده است. در این راستا، اگر مروری بر مواضع جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم، خواهیم دید که ایران برای تقسیم و یا تحدید حدود مرزهای دریایی خود به "اصل انصاف" استناد نموده و در پی احقاق حقوق از دست‌رفته خود است. هدف اصلی در این پژوهش، دستیابی به یک روش قابل قبول منصفانه و قابل اثبات برای تحدید حدود مناطق دریایی میان کشورهای ایران و کویت بر اساس "حصول نتایج منصفانه" است که بر مبنای رویه‌های اخیر دیوان بین‌المللی دادگستری و رویه‌های اختصاصی سایر کشورها شکل گرفته است و در تباین آشکار با رویه‌های سنتی تحدید حدود قرار دارد. روش پژوهش به‌صورت تحلیلی- توصیفی بر پایه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای و با استفاده از نشریات علمی- پژوهشی، بانک‌های اطلاعاتی و شبکه‌های کامپیوتری است.

مقاله علمی ترویجی

راهبرد تجاری آلمان در خلیج فارس طی دوره پهلوی اول (1304-1320ش.)

دوره 24، شماره 96 ، مهر 1402، صفحه 115-138

چکیده

اهمیت راهبردی و تجاری خلیج فارس از آغاز قرن سیزدهم هجری قمری/ نوزدهم میلادی زمینه توجه و حضور کشورهای اروپایی را در این منطقه فراهم کرد. از اواخر این قرن، با تغییر رویکرد آلمان در نظام بین‌الملل، این ... بیشتر اهمیت راهبردی و تجاری خلیج فارس از آغاز قرن سیزدهم هجری قمری/ نوزدهم میلادی زمینه توجه و حضور کشورهای اروپایی را در این منطقه فراهم کرد. از اواخر این قرن، با تغییر رویکرد آلمان در نظام بین‌الملل، این کشور در نقشه سیاسی خود به خلیج فارس توجه کرد و در صدد برآمد که در منطقه غرب آسیا از جمله خلیج‌ فارس در برابر انگلستان نفوذ خود را افزایش دهد؛ بنابر این، در پی یافتن راه‌های جدید از طریق تأسیس شرکت‌های آلمانی در کرانه‌های خلیج فارس برای نفوذ اقتصادی برآمد. با وقوع نهضت مشروطه و دوره پس از آن، آلمانی‌ها خطوط متعدد کشتیرانی به‌منظور جابه‌جایی کالاهای تجاری دو کشور بین بندر هامبورگ و جزایر و بندرهای خلیج فارس دایر کردند و فعالیت تجاری‌شان نسبت به قدرت‌های دیگر به اوج رسید. مسئله اصلی این مقاله، راهبرد تجاری آلمان در خلیج فارس با هدف نفوذ و کسب امتیاز و چگونگی مواجهه با دیگر قدرت‌های اروپایی در دوره پهلوی اول است. به‌تبع آن پرسش اصلی پژوهش، چگونگی اتخاذ این راهبرد، سازوکار و نتایج آن است. هدف مقاله حاضر، بررسی رویکرد آلمان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در باره ایران و خلیج فارس با تأکید بر فعالیت‌های تجاری است. این مقاله با روش پژوهش تاریخی و شیوه توصیفی- تحلیلی و بهره‌مندی از منابع تاریخی و اسناد وزارت امور خارجه انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که آلمانی‌‌ها در دوره پهلوی اول جهت نفوذ سیاسی با در اختیار گرفتن سهمی از تجارت در برابر دیگر قدرت‌های جهانی از راهبرد تأسیس شرکت‌های تجاری در ایران بهره برده‌اند.

پیمان بغداد

مسعود مرادی؛ سمیه خانی پور

دوره 12، شماره 45 ، دی 1389، ، صفحه 139-159

چکیده

پس از جنگ جهانی دوم، جهان به دو قطب متضاد به رهبری آمریکا و شوروی تقسیم شده بود. استراتژی آمریکا جلوگیری از گسترش نفوذ کمونیسم در جهان به‌ویژه در منطقه خاورمیانه بود. بدین منظور سیاست اتحاد منطقه‌ای ... بیشتر

وزیران امور خارجه در دورة ناصرالدین شاه

محمدحسن فرخی

دوره 14، شماره 56 ، مهر 1392، ، صفحه 19-48

چکیده

در دورة ناصرالدین شاه مناسبات خارجی ایران به صورت چشمگیری توسعه یافت و متناسب با آن، امور خارجی از حیطة وظایف دربار و شخص صدراعظم، به وزارت امور خارجه منتقل شد،که 28 سال از تأسیس آن می‌گذشت. این تحول، ... بیشتر

سیاست نظامی نادرشاه افشار در قفقاز

جهانبخش ثواقب؛ احمد لعبت فرد؛ میرصادق حسینی

دوره 20، شماره 80 ، مهر 1398، ، صفحه 97-122

چکیده

قفقاز از زمان باستان تاکنون دارای اهمیت راهبردی بوده است و قدرتهای بزرگ مختلفی از جمله ایران، عثمانی و روسیه تزاری برای چندین سده بر سر تسلط آن با یکدیگر در کشمکش بودند. این منطقه همواره جایگاه ویژه‌ای ... بیشتر قفقاز از زمان باستان تاکنون دارای اهمیت راهبردی بوده است و قدرتهای بزرگ مختلفی از جمله ایران، عثمانی و روسیه تزاری برای چندین سده بر سر تسلط آن با یکدیگر در کشمکش بودند. این منطقه همواره جایگاه ویژه‌ای در سیاستهای زمامداران ایرانی داشته است و آنان با توجه به میزان قدرت‌شان، در گسترش نفوذ و تثبیت حاکمیت خود در قفقاز به تکاپو میپرداختند. سقوط دولت صفوی در ایران و فقدان حکومت مرکزی قدرتمند، قفقاز را صحنه منازعات و رقابت دولتهای عثمانی و روسیه با ایران نمود. دولت عثمانی به بهانه حمایت از همکیشان سنی خود و دولت روسیه به بهانه حمایت از مسیحیان قفقاز، شروع به قدرتنمایی و تصرف نواحی مختلف این منطقه کردند. ظهور نادر در صحنه سیاسی ایران سبب شد که این دولتها، بر سر مسائل قفقاز با وی وارد منازعات جدی و بلندمدت شوند. نادرشاه به مدت یک دهه با جنگهای طولانیمدت در اران، شروان، ایروان، گرجستان و داغستان توانست حاکمیت ایران بر قفقاز را احیاء کند. هدف این مقاله، بررسی فتوحات سیاسی و نظامی نادر، پیش و پس از رسیدن به سلطنت در منطقه قفقاز است که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته است. یافته پژوهش حاضر حاکی از آن است که سیاستهای واقعگرایانه و حسابشده نادرشاه در قفقاز، ضمن برقراری حاکمیت دگرباره ایران بر این منطقه، جدایی قفقاز از ایران را تا اوایل دوره قاجاریه به تعویق انداخت.

لشکرکشی‌های آقامحمدخان قاجار به قفقاز و روابط ایران و عثمانی 1797- 1795 میلادی

عبدالرحمن آتش؛ احمد برجلو؛ مهدی سنگ سفیدی

دوره 17، شماره 67 ، تیر 1395، ، صفحه 153-176

چکیده

در این مقاله، لشکرکشی‌های آقا محمدخان قاجار به قفقاز و تأثیر آن بر روابط ایران و عثمانی میان سال‌های 1211-1209ق./ 1797-1795م. بر اساس اسناد عثمانی بررسی شده است. محور اصلی پژوهش،مطالعه سیاست دولت عثمانی در برابر ... بیشتر

تغییرات فرهنگی در دورۀ آتاتورک و رضاشاه

نصراله پور محمدی املشی؛ رضا محمدی؛ عسگر محمدی

دوره 16، شماره 64 ، مهر 1394، ، صفحه 99-117

چکیده

احساسِ نیاز زمامداران ایران و ترکیه برای"مدرن‌سازی" کشورهای خود طبق الگوی اروپایی تقریباً هم زمان بود. این فرآیند از نظر آنانبه دولتِ مقتدرِ متمرکز نیاز داشت و آتاتورک و رضاشاه نیز به سوی اقتدار و تمرکز ... بیشتر

فصلنامه تاریخ روابط خارجی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 24 (1402-1401)

دوره 23 (1401-1400)

دوره 22 (1400-1399)

دوره 21 (1399-1398)

دوره 20 (1398)

دوره 19 (1397)

دوره 18 (1396)

دوره 17 (1395)

دوره 16 (1394)

دوره 15 (1393)

دوره 14 (1392)

دوره 13 (1391)

دوره 12 (1390)

دوره 11 (1389)

اصول حاکم بر سیاست خارجی ایران در عصر شاه عباس اول بر پایه دیدگاه حافظ فرمانفرمائیان

چکیده

بررسی و نقد آراء مستشرقان غربی عصر قاجار در باره ژرف اندیشی ایرانیان

چکیده

نقش گزارش های مأموران اروپائی در شناخت راه های ایرانِ دوره قاجار (مطالعه موردی: مسیر ملایر- بروجرد)

چکیده

تأثیر قرارداد 1975م. الجزایر بر سرنوشت سیاسی کردهای عراق

چکیده

روند توسعه اصل انصاف در اختلافات دریایی ایران و کویت از دوره پهلوی تاکنون

چکیده

راهبرد تجاری آلمان در خلیج فارس طی دوره پهلوی اول (1304-1320ش.)

چکیده

پیمان بغداد

چکیده

وزیران امور خارجه در دورة ناصرالدین شاه

چکیده

سیاست نظامی نادرشاه افشار در قفقاز

چکیده

لشکرکشی‌های آقامحمدخان قاجار به قفقاز و روابط ایران و عثمانی 1797- 1795 میلادی

چکیده

تغییرات فرهنگی در دورۀ آتاتورک و رضاشاه

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها