فصلنامه تاریخ روابط خارجی

احتراق قونسولخانه ایران در اسلامبول سرنوشت اسناد و منابع تاریخی در مذاکرات تحدید حدود (1293 قمری)

نصراله صالحی

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 79-100

چکیده

  اسلامبولِ قدیم به دلیل نوع معماری مستعد حریق بود. این شهر در دوره عثمانی بارها دچار حریق‌های بزرگی شد. نوشتار حاضر، گزارشی از حریق قونسولخانه ایران در اسلامبول به سال 1293ق. است. این واقعه جز زیان‌های مادی، ...  بیشتر اسلامبولِ قدیم به دلیل نوع معماری مستعد حریق بود. این شهر در دوره عثمانی بارها دچار حریق‌های بزرگی شد. نوشتار حاضر، گزارشی از حریق قونسولخانه ایران در اسلامبول به سال 1293ق. است. این واقعه جز زیان‌های مادی، موجب از بین رفتن اسناد و منابع مهم تاریخی شد. مأمور اعزامی ایران، میرزا محبّعلی ­خان ناظم­الملک مرندی یکانلو بیشتر اسناد و منابع تاریخی را برای استفاده و استناد در کمیسیون تحدید حدود ایران و عثمانی گردآوری کرده بود. او پس از سوختن اسناد و منابع موجود در قونسولخانه، دست به تکاپوی همه‌جانبه زد. به این منظور، نامه‌های متعددی به صدراعظم و وزیر امور خارجه وقت، میرزا حسین­خان سپهسالار نوشت و با ذکر نشانی دقیق اسناد و منابع تاریخی، خواستار تهیه و ارسال آنها شد. نامه­های او و پاسخ­های سپهسالار در باره واقعه احتراق قونسولخانه ایران در اسلامبول هنوز منتشرنشده و این موضوع از دید پژوهشگران تاریخ روابط ایران و عثمانی پنهان مانده است. در جُستار حاضر، با استفاده از اسناد منتشرنشده وزارت امور خارجه، جنبه­های مختلف موضوع گزارش و تحلیل شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.1 M

سیاست‌های انگلستان از نگاه اندیشمندان ایران و عثمانی در نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی

غلامعلی پاشازاده

دوره 22، شماره 87 ، تیر 1400، ، صفحه 57-68

چکیده

  ایران و عثمانی، در قرن نوزدهم میلادی به‌طور هم‌زمان، با برنامه‌های استعماری دولت انگلیس مواجه بودند که به‌دنبال گسترش نفوذ و تحکیم موقعیت خود در مقابل رقیبان استعماری مانند روسیه و فرانسه بود و همین ...  بیشتر ایران و عثمانی، در قرن نوزدهم میلادی به‌طور هم‌زمان، با برنامه‌های استعماری دولت انگلیس مواجه بودند که به‌دنبال گسترش نفوذ و تحکیم موقعیت خود در مقابل رقیبان استعماری مانند روسیه و فرانسه بود و همین امر موجب شد تا اندیشمندان دو جامعه در مورد مناسبات با دولت انگلیس تأمل کنند و راهکارهایی را در این عرصه به دولتمردان خود ارائه دهند. نحوۀ رویکرد این اندیشمندان به سیاست‌های انگلستان مسئله‌ای است که در پژوهش حاضر با مطالعۀ موردیِ اندیشه‌های میرزا یوسف خان مستشارالدوله از ایران و نامق کمال از عثمانی بررسی تطبیقی خواهد شد. هر دو نفر آنها در نیمۀ دوم قرن نوزدهم به مناسبات با انگلستان توجه کردند؛ بنابراین، در پژوهش حاضر با مطالعۀ تطبیقی اندیشه‌های آنان، به این پرسش پاسخ داده می‌شود که دو اندیشمند مورد بحث در مورد مناسبات با دولت انگلستان چه ویژگی‌های مشترکی به لحاظ فکری دارند؟ حاصل پژوهش نشان می‌دهد که مشکلات همسان دو جامعه در عرصۀ بین‌المللی به‌رغم اختلاف‌های دو دولت، اندیشمندان آنها را به دیدگاه‌هایی مشترک در مورد انگلستان سوق داده بود.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 797.94 K

بررسی روابط تجاری ایران و عثمانی در دوره شاه طهماسب اول صفوی

محمد علی پرغو؛ ندا سنبلی

دوره 21، شماره 82 ، فروردین 1399، ، صفحه 57-84

چکیده

  نزاع­های طولانی سیاسی- نظامی میان ایران و عثمانی در اوایل دوره صفویه، لطمه‌هایی به تجارت دو کشور وارد کرد و حجم آن را کاهش داد. اما پیشینهطولانی روابط تجاری چنان بود که این نزاع­ها نیز نمی­توانست ...  بیشتر نزاع­های طولانی سیاسی- نظامی میان ایران و عثمانی در اوایل دوره صفویه، لطمه‌هایی به تجارت دو کشور وارد کرد و حجم آن را کاهش داد. اما پیشینهطولانی روابط تجاری چنان بود که این نزاع­ها نیز نمی­توانست آن را به‌طور کامل تحت‌الشعاع قرار دهد. دوره سلطنت شاه طهماسب از ادواری است که علی‌رغم درگیری­ها و منازعات، روابط بازرگانی ایران و عثمانی برقرار است و از مفاد معاهدات صلح که بر برقراری امنیت راه­ها و تجارت و رسیدگی به وضع تجار تأکید دارند، می­توان میزان اهمیت روابط تجاری را دریافت. در پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تجارت ایران و عثمانی در دوره شاه طهماسب می­پردازیم. همچنین ذیل آن، به بررسی راه­های تجاری بین ایران و عثمانی، کالاهای صادراتی و وارداتی بین دو همسایه و تجارت نامرئی خواهیم پرداخت. یافته­های به‌دست آمده از این پژوهش نشان می­دهد که دلایل اقتصادی و تجاری از عوامل بسیار مهم جنگ­های ایران و عثمانی بود و این جنگ­ها و سیاست­های تدافعی که شاه طهماسب در پیش گرفت، آثار فراوانی بر تجارت دوره صفوی باقی گذاشت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 865.78 K

کشمکش‌های حاکمیتی در ایران پس از مرگ نادرشاه و سیاست دولت عثمانی در مقابل ایران

عبدالرحمن آتش؛ احمد برجلو؛ هادی بیاتی

دوره 19، شماره 75 ، تیر 1397، ، صفحه 123-139

چکیده

  بررسی روابط سیاسی و مناسبات بین دولت­های همجوار از مباحث مهم دوره­های تاریخی به ویژه در حکومت­های مقتدر محسوب می­شود. در میانه قرن دوازدهم قمری، تضادهای سیاسی میان دو قدرت افشاریه و عثمانی در ...  بیشتر بررسی روابط سیاسی و مناسبات بین دولت­های همجوار از مباحث مهم دوره­های تاریخی به ویژه در حکومت­های مقتدر محسوب می­شود. در میانه قرن دوازدهم قمری، تضادهای سیاسی میان دو قدرت افشاریه و عثمانی در جهان اسلام، روابط آنها را دستخوش تحولات کرد. در این مقاله، اوضاع ایران پس از مرگ نادرشاه بنیان‌گذار افشاریه در سال 1159ق./ 1747م. و کشمکش­های میان اعضای خاندان افشار برای کسب تاج و تخت و همچنین نزاع‌ها میان حاکمان و رؤسای قّّبایل در مناطق مختلفّ ایران بررسی شده است. همچنین کوشیده‌ایم با استفاده از منابع به این سؤال پاسخ دهیم که چرا دولت عثمانی علی‌رغم پیشنهادها و تشویقات متعدد برای اشغال ایران در دوران بحرانی بین سال‌های 1172-1159ق./ 1759-1747م. سیاست صلح و عدم دخالت در امور داخلی ایران را پی گرفت؟

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 356.12 K

مناسبات دین و دولت و تکوین شالودۀ روابط خارجی ایران با عثمانی(1135- 907ق./ 1722-1502م.)

علی منوّری

دوره 19، شماره 73 ، دی 1396، ، صفحه 71-103

چکیده

  درک روابط خارجی کنشگران در جامعۀ بین­المللی جز در سایۀ شناخت پویش­های محیط داخلی آنها امکان‌پذیر نیست. از این نظر، ایجاد حکومتی یکپارچه در ایران، پس از گذشت چند قرن از استقرار دین اسلام در این سرزمین ...  بیشتر درک روابط خارجی کنشگران در جامعۀ بین­المللی جز در سایۀ شناخت پویش­های محیط داخلی آنها امکان‌پذیر نیست. از این نظر، ایجاد حکومتی یکپارچه در ایران، پس از گذشت چند قرن از استقرار دین اسلام در این سرزمین توسط صفویه در قرن دهم هجری/ شانزدهم میلادی، نقطۀ عطف و مبنایی در تکوین روابط خارجی ایران قلمداد می­شود. این مقاله در صدد آن است تا از منظر جامعه­شناسی تاریخی، با بازشناسی پویش داخلیدر چهارچوب دولت صفوی، به چگونگی پایه­ریزی روابط خارجی ایران تحت حکومت صفویه بر مبنای تضاد درون­دینی یا مذهبی با عثمانی سنی‌مذهب بپردازد. چنین بود که به موازات تکوین و تثبیت دولت ظاهراً دین­سالار صفوی بر پایۀ مذهب تشیع، روابط خارجی ایران بر مبنای تضاد درون دینی یا مذهبی با عثمانی سنّی­مذهب شکل گرفت و به تدریج بنیادی استوار یافت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 449.95 K

حکومت هفتاد ساله آل افراسیاب بر بصره و چالش ایران و عثمانی برای تصرف آن شهر در دورۀ صفوی (1078- 1005ق.)

غلامحسین نظامی

دوره 19، شماره 73 ، دی 1396، ، صفحه 105-120

چکیده

  بندر بصره در اوایل سال­های فتوح برای ساماندهی و ارسال سپاه به نواحی شرق خلافت ایجاد شد. پس از آن، موقعیت خاص این شهر، موجب اهمیت اقتصادی‌اش گردید. با سقوط خلافت عباسی (616 ق.) منطقه بین‌النهرین و بندر ...  بیشتر بندر بصره در اوایل سال­های فتوح برای ساماندهی و ارسال سپاه به نواحی شرق خلافت ایجاد شد. پس از آن، موقعیت خاص این شهر، موجب اهمیت اقتصادی‌اش گردید. با سقوط خلافت عباسی (616 ق.) منطقه بین‌النهرین و بندر بصره توسط سلسله‌های ایرانی اداره می­شد و ظهور صفویان در ایران و حکومت عثمانی، رقابت سختی را برای تسلط بر این بندر استراتژیک بین دو قدرت مهم منطقه ایجاد کرد. در این رقابت، عشایر خوزستان و اطراف بصره نقشی مهم ایفاء کردند و از سوئی دیگر، با شروع رقابت‌های اقتصادی و سیاسی قدرت‌های اروپایی در خلیج فارس، پای پرتغالی­ها و انگلیسی­ها نیز به رقابت ایران و عثمانی برای تسلط بر بصره گشوده شد. در میانه کشمکش­های دو قدرت، آل افراسیاب (از عشایر ناحیه بصره) با توجه به گرفتاری‌های داخلی ایران و عثمانی، حکومت بصره را به چنگ آورد و هفتاد سال بر آن شهر حکومت کرد و از منافع اقتصادی آن بهره‌مند شد. این مقاله با تکیه بر منابع داخلی و خارجی بر آن است تا نشان دهد که چگونه این حکومتِ به ظاهر مستقل توانست در بحبوحه رقابت دو کشور، در صحنه سیاسی و اقتصادی روزگار نقش‌آفرینی کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 296.51 K

تحولات فکری و رویکردی فرقة حروفیه پس از ورود به قلمرو عثمانی

رضا دهقانی

دوره 18، شماره 70 ، خرداد 1396، ، صفحه 63-86

چکیده

  فرقه‌ها و جریان‌های فکری با تغییر جغرافیا و فضای سیاسی- اجتماعی دستخوش تحول می‌شوند و مراتبی از دگرگونی اعم از استحاله و تغییر ماهیت و تطابق با مقتضیات زمانی را پشت سر می‌گذارند. فرقة حرفیه نیز در دورة ...  بیشتر فرقه‌ها و جریان‌های فکری با تغییر جغرافیا و فضای سیاسی- اجتماعی دستخوش تحول می‌شوند و مراتبی از دگرگونی اعم از استحاله و تغییر ماهیت و تطابق با مقتضیات زمانی را پشت سر می‌گذارند. فرقة حرفیه نیز در دورة پایه‌گذار آن، فضل الله استرآبادی ملقب به حلال‌خور، مسلکی صوفیانه بود، اما بعدها رنگ و بوی سیاسی و مهدویت یافت و پس از سرکوب و راندن پیروان آن از ایران به قلمرو عثمانی در دورة تیموریان، شکل غالیانه و بعضاً التقاطی به خود گرفت و از این منظر تالی ینی‌چریان بکتاشی در عثمانی شد. حروفیان با توجه به فضای صوفیانه و طریقتی آناتولی کوشیدند چهره‌ای کاریزماتیک از رهبر خود فضل الله استرآبادی به دست دهند. آنها با نفوذ در دستگاه حاکمة عثمانی، در پی بازویی سیاسی و با بسط دعوت در میان ینی‌چریان به دنبال بازویی نظامی بودند تا در نهایت با اتکاء به این دو بازوی نیرومند بتوانند نظم عرفی مورد نظر خود را بنیان نهند و به این ترتیب باورهای خود را در عرصه دنیوی محقّق کنند. در این مقاله کوشش شده است تا با بررسی زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی آناتولی در زمان ورود حروفیان به این منطقه، تغییرات این فرقه در دو ساحت اندیشه و عمل واکاوی شود و اینکه تغییرات مذکور در بلندمدّت چه آثاری بر دیگر فرقه‌ها و در نهایت جامعة عثمانی نهاد. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 533.54 K

لشکرکشی‌های آقامحمدخان قاجار به قفقاز و روابط ایران و عثمانی 1797- 1795 میلادی

عبدالرحمن آتش؛ احمد برجلو؛ مهدی سنگ سفیدی

دوره 17، شماره 67 ، تیر 1395، ، صفحه 153-176

چکیده

  در این مقاله، لشکرکشی‌های آقا محمدخان قاجار به قفقاز و تأثیر آن بر روابط ایران و عثمانی میان سال‌های 1211-1209ق./ 1797-1795م. بر اساس اسناد عثمانی بررسی شده است. محور اصلی پژوهش،مطالعه سیاست دولت عثمانی در برابر ...  بیشتر در این مقاله، لشکرکشی‌های آقا محمدخان قاجار به قفقاز و تأثیر آن بر روابط ایران و عثمانی میان سال‌های 1211-1209ق./ 1797-1795م. بر اساس اسناد عثمانی بررسی شده است. محور اصلی پژوهش،مطالعه سیاست دولت عثمانی در برابر لشکرکشی‌های آقا محمّد خان به قفقاز است و در پی آن است که به ریشه‌یابی مسائل بپردازد. اگرچه پژوهش حاضر، منابع متعددی را مدنظر قرار داده است، اما دارای مواردی است که قابل نقد بوده و باید مورد بررسی قرار گیرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 711.96 K

مناسبات صفویه با عثمانی در زمان شاه طهماسب اول

حسن قریشی کربن؛ مرضیه برزن

دوره 17، شماره 65 ، دی 1394، ، صفحه 79-106

چکیده

  عوامل متنوعی در بی‌ثباتیِ روابط ایران و عثمانی نقش داشته‌اند. مناسبات ایران و عثمانی در دورة شاه طهماسب با کشمکش و درگیری همراه بوده است. سلطان سلیمان قانونی با استفاده از مسائل داخلی ایران، چند بار ...  بیشتر عوامل متنوعی در بی‌ثباتیِ روابط ایران و عثمانی نقش داشته‌اند. مناسبات ایران و عثمانی در دورة شاه طهماسب با کشمکش و درگیری همراه بوده است. سلطان سلیمان قانونی با استفاده از مسائل داخلی ایران، چند بار به ایران حمله کرد، اما بر اثر پایداری سپاه ایران، ناچار شد عقب‌نشینی کند. در آخرین حمله، سلطان سلیمان به پیروزی قاطعی دست نیافت و به قرارداد صلح در آماسیه رضایت داد. موضوع بنیادین این است که مناسبات سلطان سلیمان عثمانی با شاه طهماسب صفوی چگونه بوده است؟ در پژوهش حاضر با روش تاریخی- تحلیلی این موضوع بررسی خواهد شد و هدف اصلی، شناخت علل بروز اختلافات و جنگ‌ها بین دو کشور و تأثیر قرارداد صلح آماسیه است. روابط عثمانی با صفوی در زمان شاه طهماسب خصمانه بود و فرار و پناهندگی شاهزادگان و عمّال سیاسی بر تحریک عثمانی برای جنگ با ایران می‌افزود. با وجود اختلافات روزافزون دهه‌های نخست تأسیس حکومت صفوی، در زمان شاه طهماسب و در اثر موافقتنامۀ آماسیه، اختلافات مذهبی و سیاسی کاهش یافت و مناسبات به روابط کمابیش دوستانه نزدیک شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 345.82 K

نقش سیاسی ـ نظامی ایلات و طوایف کرمانشاهان در روابط ایران و عثمانی از دورة شاه طهماسب دوم صفوی تا پایان دورة کریم خان زند

ناهید کشتمند؛ فریبرز ویسی قلعه گلینه

دوره 17، شماره 65 ، دی 1394، ، صفحه 125-145

چکیده

  روابط ایران و عثمانی در سال‌های 1193-1142ق. روند پر فراز و نشیبی داشت. در این سال‌ها، که با دورة قدرت نادر شاه افشار آغاز می‌شود و با مرگ کریم خان زند پایان می‌پذیرد، روابط دو کشور، بیشتر در جنگ و درگیری گذشت؛ ...  بیشتر روابط ایران و عثمانی در سال‌های 1193-1142ق. روند پر فراز و نشیبی داشت. در این سال‌ها، که با دورة قدرت نادر شاه افشار آغاز می‌شود و با مرگ کریم خان زند پایان می‌پذیرد، روابط دو کشور، بیشتر در جنگ و درگیری گذشت؛ گرچه گاه همچون سال‌های بعد از مرگ نادرشاه تا قدرت گرفتن کریم خان زند با آرامش نسبی همراه بود. ایلات و طوایف کرمانشاهان نیز، به عنوان همسایگان کشور عثمانی و مرزبانان ایران، همواره به نفع حاکمان افشاریه و زندیه وارد جنگ می‌شدند. ایلات و طوایف کرمانشاهان از نظر سیاسی و نظامی در روابط ایران و عثمانی چگونه ایفای نقش می‌کردند؟ ایلات و طوایف کرمانشاهان در زمان جنگ در میان نیروهای ایرانی با دشمن عثمانی می­جنگیدند و نخبگان آنها در زمان صلح به عنوان سفیر از سوی دربار ایران به عثمانی گسیل می‌شدند و در حل مناقشات فی مابین کوشش می‌کردند. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و با استفاده از منابع دست اول کتابخانه­ای و مقالات صورت گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 330.62 K

خاندان دولتشاهی در مواجهه با عثمانی

ابراهیم خاکسار؛ علی اکبر کجباف

دوره 16، شماره 63 ، تیر 1394، ، صفحه 55-76

چکیده

  درگیری‌های مرزی میان ایران و عثمانی در دورة صفویه به اوج رسید و با فراز و نشیب‌های بسیار، در دورة قاجار به انعقاد دو عهدنامة ارزنة الروم منتهی شد. هنگام درگیری ایران در جبهة شمالی با روسیه، عثمانی نیز ...  بیشتر درگیری‌های مرزی میان ایران و عثمانی در دورة صفویه به اوج رسید و با فراز و نشیب‌های بسیار، در دورة قاجار به انعقاد دو عهدنامة ارزنة الروم منتهی شد. هنگام درگیری ایران در جبهة شمالی با روسیه، عثمانی نیز در مرزهای غربی مشغول تکاپو بود. در این زمان، یکی از شاهزادگان نامور قاجاری، که داعیة ولایت عهدی داشت، محمد علی میرزا دولتشاه به حکومت غرب ایران منصوب شد. اقدامات قاطع وی در غرب، تا حدودی خیال دولت ایران را از بابت این منطقه آسوده کرد و کوشش وی برای محاصرة چند بارة بغداد در همین مسیر صورت گرفت. هر چند که بر اثر مرگ ناگهانی، سرانجام در این زمینه کاری از پیش نبرد، اما حضور وی در حکومت غرب سدّ محکمی در برابر عثمانی برپا کرد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.29 M

روابط ایران و عثمانی در نیمة دوم قرن هیجدهم (1193- 1188ق./ 1779- 1774م.)

احمد برجلو؛ مهدی سنگ سفیدی؛ هادی بیاتی

دوره 16، شماره 63 ، تیر 1394، ، صفحه 77-100

چکیده

  در این مقاله، روابط ایران و عثمانی در نیمة دوم قرن هیجدهم (1188- 1193ق./ 1779- 1774م.) بر اساس منابع عثمانی بررسی شده است. محور اصلی پژوهش، بررسی علل وقوع جنگ‌های ایران و عثمانی و اشغال بصره در دورة کریم‌خان زند ...  بیشتر در این مقاله، روابط ایران و عثمانی در نیمة دوم قرن هیجدهم (1188- 1193ق./ 1779- 1774م.) بر اساس منابع عثمانی بررسی شده است. محور اصلی پژوهش، بررسی علل وقوع جنگ‌های ایران و عثمانی و اشغال بصره در دورة کریم‌خان زند است. باید اذعان کرد که رویکرد نویسندگان ترک در این پژوهش، همدلی با عثمانی‌ها در مقابله با کریم خان و دولت زندیه است و کوشیده‌اند تا تصویری جنگ‌طلبانه از کریم خان و دولت زندیه به دست دهند و او را مقصر جنگ و درگیری میان دو دولت ایران و عثمانی قلمداد کنند. حال آنکه بر پایه منابع عثمانی و ایرانی دورة زندیه، اقدامات دولت عثمانی و کارگزاران آنان در عراق، زمینه‌های اصلی مخاصمات دو دولت را فراهم آورد.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.47 M

بررسی زمینه‌های شکل‌گیری شورش گئورگی ساآکادزه و تأثیر آن بر روابط ایران و عثمانی در دورة صفویه

حمید اسدپور؛ هادی بیاتی؛ مهدی سنگ سفیدی

دوره 15، شماره 60 ، مهر 1393، ، صفحه 37-58

چکیده

  شورشی که در سال 1033ق. در اواخر زمامداری شاه عباس اول در ایالت گرجستان به سرکردگی موراوی به وقوع پیوست و تا دورة شاه صفی در 1044ق. طول کشید، در شمار کشمکش‌های نخبگان بر سر تصاحب قدرت سیاسی بود. موراوی با تحریک ...  بیشتر شورشی که در سال 1033ق. در اواخر زمامداری شاه عباس اول در ایالت گرجستان به سرکردگی موراوی به وقوع پیوست و تا دورة شاه صفی در 1044ق. طول کشید، در شمار کشمکش‌های نخبگان بر سر تصاحب قدرت سیاسی بود. موراوی با تحریک بزرگان گرجی توانست آنها را متحد کند و به شورش علیه شاه عباس اول وادار کند. این شورش با حمله به سپاه قزلباش در کاخت و قتل سرداران مشهور صفوی، قرچقای خان و یوسف خان آغاز شد و دامنة آن به مناطق دیگر گرجستان رسید و اوضاع نواحی شمال غربی ایران را دچار بحران کرد. آثار و پیامدهای این شورش موجب واکنش قاطع و سریع شاه عباس اول برای سرکوب آن شد، به ویژه به سبب بهره برداری دولت عثمانی از یک سو و نارضایتی بزرگان گرجی از سوی دیگر. در بروز شورش و پناهندگی موراوی، قدرت طلبی و انگیزه‌های شخصی او، خشونت شاه عباس اول و شاه صفی در برخورد با گرجیان و حس انتقام‌جویی موراوی از قزلباشان را نمی‌توان نادیده انگاشت.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.39 M

روابط ایران و عثمانی؛ بازخوانی پرونده کشتار کربلا در سال 1258ق./ 1843م.

سیّدعلی موجانی

دوره 15، 58-59 ، فروردین 1393، ، صفحه 22-53

چکیده

  یکیازمسائلمهمدرروابطایرانوعثمانیطیقرون17تا19میلادی،تنظیممناسباتدوکشوردر سرزمین عراقبود.ازآنجا کههیچ یک از دوکشور،حاکمیتطرفدیگررابراینمنطقهبهرسمیتنمی‌شناخت، دامنه‌ایازمسائلمتنوعاعمازنبردهایزمینی،درگیری‌های ...  بیشتر یکیازمسائلمهمدرروابطایرانوعثمانیطیقرون17تا19میلادی،تنظیممناسباتدوکشوردر سرزمین عراقبود.ازآنجا کههیچ یک از دوکشور،حاکمیتطرفدیگررابراینمنطقهبهرسمیتنمی‌شناخت، دامنه‌ایازمسائلمتنوعاعمازنبردهایزمینی،درگیری‌های مرزی،مشکلاتاداریواجرایی،رویکردهایتقابلیفرهنگی - اجتماعیوحتی رقابت‌هایسختاقتصادیدرمناسباتفیمابینوجودداشتو این اختلافات، گاهسببدرگیری درحوزه‌هایدیگرموجوددرروابطدوکشورمی‌گردید. اینمقاله، گزارشی است از حادثهکشتارشیعیانوایرانیانمقیم کربلابه دست سپاهوالیبغداد،در سال 1258ق./ 1843م.و در آن نقشحکومتعهد ممالیکعراقوتأثیرعمیقآنبرمناسباتدوجانبه بررسی خواهد شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 700.4 K

نقش دنبلیان خوی در روابط ایران و عثمانی (از تشکیل صفویه تا اوایل قاجار)

بهنام بیگ محمدی

دوره 15، شماره 57 ، دی 1392، ، صفحه 1-18

چکیده

  حاکمان دنبلی خوی، که به عنوان حاکمان بخشی از آذربایجان از طرف حکومت مرکزی ایران برگزیده می‌شدند، در حوزه حاکمیت خود استقلال داشتند و گر چه گونه‌ای حکومت موروثی محلی ایجاد کرده بودند، در دوره صفویهدر ...  بیشتر حاکمان دنبلی خوی، که به عنوان حاکمان بخشی از آذربایجان از طرف حکومت مرکزی ایران برگزیده می‌شدند، در حوزه حاکمیت خود استقلال داشتند و گر چه گونه‌ای حکومت موروثی محلی ایجاد کرده بودند، در دوره صفویهدر زمینه روابط با عثمانی از پادشاهان این سلسله پیروی می‌کردند و هنگام هجوم عثمانی‌ها و زوال صفویان، با اینکه شکست خوردند، اما با همه توان برای دفاع از کشور ایستادند.مقاله حاضر به بررسی مشی خاندان دنبلی‌در دوران پس از صفویان و نقش ایشان در مناسبات ایران- عثمانی اختصاص دارد. یافته‌های آن نشان می دهد که در دوره افشاریه نیز امرای دنبلیبه رغم تلاش اولیه برای بیرون راندن عثمانی‌ها ازخاک ایران، سرانجام به سبب ظلم و تعدی نادرشاه سر به شورش برداشتند.در دوره زندیه، ایشان توانستند خان‌نشین خود راتأسیس کنند و برای رهایی از تهاجم روس ها وخان‌نشین‌های همسایه، به دولت عثمانی روی آوردند که در مواقع لزوم تا حد ممکن از این خان‌نشین پشتیبانی می‌کرد. اتخاذ چنین سیاستی از سوی دنبلی ها سرانجام نابودی حکومت محلی ایشان به دست قاجاریه را در پی آورد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 457.71 K

موقوفات زنان در دوره صفوی و عثمانی

اکرم ارجح

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 1-11

چکیده

  مقاله حاضر که به موقوفات زنان در ایران و آناتولی می‌پردازد، در واقع با سه محور اصلی «وقف»، «زنان» و «تشابهات دوران صفوی و عثمانی» پیوستگی دارد، لیکن هر یک از این سه موضوع در جای خود قابل ...  بیشتر مقاله حاضر که به موقوفات زنان در ایران و آناتولی می‌پردازد، در واقع با سه محور اصلی «وقف»، «زنان» و «تشابهات دوران صفوی و عثمانی» پیوستگی دارد، لیکن هر یک از این سه موضوع در جای خود قابل تأمل و بررسی است. دوران صفوی و عثمانی به لحاظ اقتصادی و سیاسی شرایط مشابهی را برای ایران و آناتولی رقم زد؛ در این شرایط وقف به سبب وسعت اقتصادی و گرایش‌های مذهبی و گاه به نمایش گذاشتن خیرخواهی‌های سلاطین و آثار اجتماعی موقوفات در اوج و شکوفایی بود و تا بدان جا گسترش یافت که طبقات متوسط هم به آن روآوردند. این مسأله حتی زمینه‌ساز شکل‌گیری نهادهای اداری و مشاغل و منصب‌هایی برای اداره این موقوفات شد، به ترتیبی که دو نوع تشکیلات برای اداره املاک وقفی وجود آمد: یکی برای املاک خاصه یعنی موقوفات سلطنتی و دیگری برای سایر موقوفات. این فضا و نیز گزارش‌هایی که از شرایط مطلوب اقتصادی آنان در دست است، زمینه را مهیا ساخت که حضور اقتصادی، اجتماعی و دینی زنان در پدیده وقف خود را نمایان کند. با توجه به این شرایط چگونگی انجام امر وقف در میان زنان در این دوره مورد بررسی قرار می‌گیرد. کتب تاریخی، وقف‌نامه‌ها و کتیبه‌ها منابع دستیابی به این اطلاعات‌اند، گرچه در بسیاری موارد وقف‌نامه‌ای در دست نیست.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1012.4 K

وضعیت حقوقی ـ اجتماعی جامعه ایرانیان مقیم عثمانی در سده‌های 14-11 ق. با تأکید بر عراق

رضا دهقانی

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 13-28

چکیده

  سابقه اقامت ایرانیان در قلمرو عثمانی به آغاز تأسیس دولت عثمانی در قرن هشتم هجری / چهارده میلادی باز می‌گردد. پس از جنگ‌های عثمانی با صفویان که منجر به الحاق ممالک عربی به امپراتوری عثمانی شد، بر شمار ...  بیشتر سابقه اقامت ایرانیان در قلمرو عثمانی به آغاز تأسیس دولت عثمانی در قرن هشتم هجری / چهارده میلادی باز می‌گردد. پس از جنگ‌های عثمانی با صفویان که منجر به الحاق ممالک عربی به امپراتوری عثمانی شد، بر شمار ایرانیانی که برای زیارت به عتبات در عراق و حجاز می‌رفتند افزوده شد. از اوایل قرن هجدهم میلادی و در پی فروکش کردن جنگ‌های خونین ایران و عثمانی، راه تجاری ایران و اروپا از طریق عثمانی که نزدیک به دو قرن بسته بود گشوده شد و به این ترتیب غالب بازرگانان ایرانی برای واردات و صادرات کالا به جای راه‌های خلیج‌فارس و روسیه از آسیای صغیر استفاده می‌کردند. در نتیجه رونق این راه تجاری، تعدادی از بازرگانان ایرانی که نقش واسطه بین ایران و اروپا را داشتند در قلمرو عثمانی مقیم شدند. در دوره صفویه که روابط ایران و عثمانی خصمانه و بر محوریت جنگ و صلح استوار بود، وضعیت ایرانیان مقیم عثمانی هم بازتابی از شرایط موجود تلقی می‌شد. در دوره قاجاریه که از شدت خصومت‌ها کاسته شد و روابط ایران و عثمانی بر پایه تعامل ـ تقابل قرار گرفت، بالاخص با انعقاد معاهده اول ارزروم که طبق آن ایران رسماً در سلک ممالک دارالاسلام قرار گرفت، حقوق ایران به عنوان کشوری اسلامی به شکلی نیمه رسمی پذیرفته شد. این شرایط جدید بر وضیعت اجتماعی ایرانیان ساکن عثمانی و سلوک حکام عثمانی با ایشان تأثیر اساسی داشت.از محتوای انبوه اسناد موجود چنین برمی‌آید که ایرانیان در قلمرو عثمانی با مسائل گوناگونی مواجه بودند. این نوشتار بر آن است تا با استناد به اسناد عثمانی و ایرانی، ضمن تحلیل سیاست دولت عثمانی در قبال این مسائل، به بررسی تأثیر روابط خارجی ایران و عثمانی بر جامعه ایرانیان مقیم استانبول بپردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.76 M

روابط خارجی ایران از صفویه تا برآمدن نادرشاه (با تأکید بر روابط صفویه و عثمانی)

روح الله رمضانی؛ روح اله اسلامی

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 37-62

چکیده

  تعامل بین موقعیت داخلی و خارجی ایران در قرن شانزدهم میلادی هم‌زمان با قدرت گیری آن، سیاست خارجی ایران را توسعه بخشید. تنها در آغاز قرن نوزدهم میلادی بود که این کشور گرفتار قدرت سیاسی اروپا شد. مداخلات ...  بیشتر تعامل بین موقعیت داخلی و خارجی ایران در قرن شانزدهم میلادی هم‌زمان با قدرت گیری آن، سیاست خارجی ایران را توسعه بخشید. تنها در آغاز قرن نوزدهم میلادی بود که این کشور گرفتار قدرت سیاسی اروپا شد. مداخلات این سه قرن بیشتر در مورد درگیری ایران با ترکیه و برای مدتی کوتاه با روسیه بود. سیاست خارجی ایران در طول این قرن‌ها کمتر به خودش وابسته بود و به دنبال آن بود که به اوج شکوه در قرن شانزدهم بازگردد و دوباره خود را بازسازی کند، به ویژه پس از فروپاشی بسیار غمناک قرن هیجدهم میلادی و شکست‌های فراوان که در اواخر این قرن رخ داد. در این مقاله دکتر رمضانی با بهره گیری از تئوری مدل سه جانبه پویا، روابط خارجی امپراطوری صفوی را از آغاز تا سقوط آن و برآمدن نادرشاه افشار بررسی کرده است. رویکرد او بسیار واقع گرا است و با توجه به کانونی بودن روابط ایران و عثمانی به آسیب شناسی و زوال دولت صفویه متمرکز می­شود.[1] [1]. The foreign policy of Iran a developing nation in world affairs, 1500- 1941, Rohollah K . Ramazani, university press of Virginia, 1996, pp. 13-32. متن فوق ترجمه فصل اول کتاب سیاست خارجی ایران طی سال‌های 1941- 1500م. تألیف دکتر روح الله رمضانی است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.72 M

گزارش‌های عثمان پاشا: روایتی ایدئولوژیک از کشمکش‌های صفوی ـ عثمانی

رسول عربخانی

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 63-74

چکیده

  به استناد بسیاری از منابع تاریخی، کشمکش‌های سیاسی و نظامی ایران و عثمانی در عصر صفوی تحت تأثیر نگرش‌های ایدئولوژیک و مذهبی بود. در لابلای متون تاریخی به ویژه هنگام بیان لشکرکشی‌ها و جنگ‌های میان دولتین، ...  بیشتر به استناد بسیاری از منابع تاریخی، کشمکش‌های سیاسی و نظامی ایران و عثمانی در عصر صفوی تحت تأثیر نگرش‌های ایدئولوژیک و مذهبی بود. در لابلای متون تاریخی به ویژه هنگام بیان لشکرکشی‌ها و جنگ‌های میان دولتین، ادبیات متعصبانه مبتنی بر ایدئولوژی به وضوح به چشم می‌خورد. این منابع تا حدودی منعکس کننده جایگاه ایدئولوژی در شکل دادن به مناسبات سیاسی دولتین و گسترش رقابت‌های نظامی میان آن‌هاست. تأثیر عامل فوق در مناسبات قرون بعد میان ایران و عثمانی به تدریج کاهش یافت و تا اندازه زیادی جای خود را به نگرش‌های تسامح محور و احترام متقابل در چارچوب مناسبات دیپلماتیک داد. تعامل و همکاری‌های ایران و عثمانی بر سر مسائل تشیع عراق در قرن نوزدهم نمونه روشن این تغییر رویکرد محسوب می‌شود.تاریخ عثمان پاشا از جمله منابعی است که فضای ایدئولوژیک موجود در بخشی از تاریخ ایران و عثمانی قرن شانزدهم را در خود باز نمایانده است. عثمان پاشا بنا بر نظر بسیاری از مورخان هم‌عصر خود یکی از تأثیرگذارترین رجال سیاسی ـ نظامی عالی رتبه  عصر کلاسیک امپراطوری عثمانی قلمداد می‌شود و سهم او را در پیشبرد فتوحات نظامی عثمانی در شرق  و شمال شرق مرزهای امپراطوری نمی‌توان نادیده گرفت. تاریخ عثمان پاشا حاوی سه گزارش از شرح جنگ‌های عثمان پاشا در ایران و قفقاز است. روح حاکم بر این گزارش‌ها متعصبانه، مدیحه سرایانه و مزین به الفاظ دینی است و همین ویژگی‌ها باعث می‌شود گزارش‌های مزبور علاوه بر شرح جنگ‌ها و تاریخ نظامی رنگ جهادنامه نیز به خود بگیرد. از این رو به نظر می‌رسد مطالعه و بررسی تاریخ عثمان پاشا بهترین نمونه برای فهم فضای ایدئولوژیک حاکم بر مناسبات سیاسی و نظامی صفوی ـ عثمانی در میانه قرن دهم هجری/شانزدهم میلادی باشد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.19 M

تنظیمات در عثمانی و تأثیر آن بر امیرکبیر، میرزا حسین‌خان سپهسالار و میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

مسعود عرفانیان

دوره 13، شماره 52.53 ، مهر 1391، ، صفحه 75-96

چکیده

  تنظیمات، جنبش اصلاحات در حکومت عثمانی در یک دوره  چهل ساله است. میرزا محمدتقی خان امیرکبیر درزمان حضور خود در عثمانی فرصت یافت تا از نزدیک شاهد دگرگونی‌ها در آنجا باشد. پس از مرگ امیر، نزدیک به دو دهة ...  بیشتر تنظیمات، جنبش اصلاحات در حکومت عثمانی در یک دوره  چهل ساله است. میرزا محمدتقی خان امیرکبیر درزمان حضور خود در عثمانی فرصت یافت تا از نزدیک شاهد دگرگونی‌ها در آنجا باشد. پس از مرگ امیر، نزدیک به دو دهة تاریک دیگر با صدارت میرزا آقاخان نوری بر ایران گذشت و آنگاه نوبت به میرزا حسین خان سپهسالار رسید. او که مدت 12 سال در سفارت ایران در عثمانی به عنوان وزیر مختار خدمت می­کرد از نزدیک دگرگونی­های سیاسی ـ اجتماعی را در عثمانی مشاهده نمود. افزون بر آن، میرزا ملکم­خان ناظم­الدوله نیز یکی دیگر از رجال نواندیش ایرانی است که از دگرگونی­های دوران تنظیمات در عثمانی تأثیر پذیرفته است. این هر سه سیاستمداران  برجسته ایرانی در زمان اقامت خود در عثمانی دگرگونی­های دوران تنظیمات در آن کشور را از نزدیک دیده، با آن آشنا شده و از آن تأثیرپذیرفته اند. در این نوشتار پس از بررسی نوشته­های منابع در این زمینه به نقد و ارزیابی آن­ها پرداخته و با روش تحلیلی و انتقادی، چگونگی و میزان تأثیر پذیرفتن آنان از دگرگونی­های دوران تنظیماتمورد بررسی قرار خواهد گرفت.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.17 M

چالش‌های ایران و عثمانی در خلیج فارس از شاه عباس تا سقوط صفویه

نصراله پور محمدی املشی؛ ندا سنبلی

دوره 13، شماره 50 ، اردیبهشت 1391، ، صفحه 1-25

چکیده

  دور زدن دماغه امید نیک توسط اروپائیان و ورودشان به آب‌های اقیانوس هند، دریای سرخ دریای عمان و خلیج فارس سبب رویاروئی آ‌نها با فرمانروایان منطقه­ای شد، زیرا ورود آنها سیستم سنتی تجارت را مختل ­کرد. ...  بیشتر دور زدن دماغه امید نیک توسط اروپائیان و ورودشان به آب‌های اقیانوس هند، دریای سرخ دریای عمان و خلیج فارس سبب رویاروئی آ‌نها با فرمانروایان منطقه­ای شد، زیرا ورود آنها سیستم سنتی تجارت را مختل ­کرد. ورود پرتغالی‌ها به این نواحی و انتقال تجارت این حوزه ها از دوران کهن به دوران جدید موجب واکنش فرمانروایان مناطقی که در حقیقت مسیرهای اصلی تجارت سنتی بودند، گردید ، چرا که آنها را از سود حاصل از مبادلات شرق و غرب محروم می­ساخت. از جمله فرمانروایان این مناطق می­توان به صفویان، عثمانی ها و مغولان هند اشاره کرد. دولت صفوی در ابتدای قدرت­گیری خود به دلیل درگیری‌های داخلی توجه چندانی به این امر نداشت تا اینکه در  زمان شاه عباس اول آ‌نها را در سال 1032 ق./1622م. به کمک انگلیسی­ها از هرمز بیرون راند ، اما دولت عثمانی که از همان ابتدای ورود پرتغالی­ها در صدد رقابت با آنها برآمده بود ، پس از بیرون رانده شدن پرتغالی ها از هرمز به آنها نزدیک گردید و در نواحی دیگری از خلیج فارس مانند بصره و بحرین برای ایران مشکل ساز شد. در پژوهش حاضر این مسئله از دوره شاه عباس اول تا سقوط سلسله صفوی در دوره شاه سلطان حسین مورد بررسی قرار خواهد گرفت .   

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 322.95 K

روابط حکام اردلان، امارت بابان و مناسبات ایران و امپراتوری عثمانی در عهد قاجار (1266-1212ق.)

روح الله بهرامی؛ پرستو مظفری

دوره 12، شماره 45 ، دی 1389، ، صفحه 1-24

چکیده

  با تشکیل سلسله صفوی در همجواری با امپراتوری عثمانی و بروز اختلاف‌های سیاسی، مذهبی و سرزمینی، از آغاز سده دهم هجری به‌تدریج درگیری‌‌های طولانی میان دو امپراتوری ایران و عثمانی رخ داد که دامنه آن تا ...  بیشتر با تشکیل سلسله صفوی در همجواری با امپراتوری عثمانی و بروز اختلاف‌های سیاسی، مذهبی و سرزمینی، از آغاز سده دهم هجری به‌تدریج درگیری‌‌های طولانی میان دو امپراتوری ایران و عثمانی رخ داد که دامنه آن تا عهد قاجاریه کشیده شد. یکی از مهم‌ترین اختلاف­های مرزی میان ایران و عثمانی مسأله حکام شهرزور و سلیمانیه یا همان امارت پادشاهی بابان در جوار مرزهای والی‌نشین اردلان کردستان ایران بود. دولتمردان قاجار که در پی گسترش نفوذ خود در ولایات شرقی امپراتوری عثمانی بودند، سعی داشتند با مداخله در امارت نیمه‌مستقل بابان در خاک عثمانی و حمایت از پاشایان بابان و با استفاده از اختلاف‌های آنان با دولت عثمانی و پاشای بغداد، به این مهم دست یابند. والیان اردلان در سرزمین کردستان که در زمان صفویه نقش مهمی در حفظ مرزهای ایران در این خطه و در همجواری امارت بابان داشتند، به عنوان تابعی از دولت مرکزی ایران در عهد قاجار، بازوی اجرایی سیاست‌های قاجاریه در ارتباط با امارت بابان بودند. این پژوهش بر آن است تا نقش و جایگاه والی‌نشین اردلان و امارت بابان را در مناسبات ایران و عثمانی تبیین نماید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 286.87 K

ارزش گزارش‌های سِلانیکی دربارة روابط عثمانی ـ صفوی (1008ـ971 قمری)*

نصرالله صالحی

دوره 11، شماره 44 ، مهر 1389، ، صفحه 83-98

چکیده

  تاریخ سِلانیکی، از مهم­ترین متون تاریخی عثمانی است که مصطفی افندی سِلانیکی در اواخر سدة دهم هجری نگاشته است. این اثر، وقایع دوره­ای 37 ساله را شامل می‌شود(1008ـ971ق.). دورانی که روابط دو کشور ایران و عثمانی ...  بیشتر تاریخ سِلانیکی، از مهم­ترین متون تاریخی عثمانی است که مصطفی افندی سِلانیکی در اواخر سدة دهم هجری نگاشته است. این اثر، وقایع دوره­ای 37 ساله را شامل می‌شود(1008ـ971ق.). دورانی که روابط دو کشور ایران و عثمانی پرتنش و همراه با جنگ‌های طولانی و برهه­های کوتاه صلح و آرامش بوده است. تاریخ سِلانیکی، جدای از اهمیتی که برای تاریخ عثمانی و اروپا دارد، از منظر تاریخ ایرانِ عصر صفوی نیز، از جهات مختلف دارای اهمیت است. از جمله: حضور خود سِلانیکی در برخی اردوکشی­های عثمانی به مرزهای ایران، انتصاب وی در مقام مهماندار حیدرمیرزا و مهماندار خاص خان احمد گیلانی و حضور او در دربار عثمانی به هنگام ضیافت ایلچیان ایران در دیوان عالی و آگاهی از کم و کیف مذاکرات نمایندگان دو کشور. مقالة حاضر تلاش دارد با طرح برخی مسائل مربوط به روابط صفویان و عثمانیان در خلال سال‌های 1008ـ971ق. اهمیت و جایگاه تاریخ سِلانیکی را در مطالعات مربوط به تاریخ ایرانِ  عصر صفوی تبیین کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 375.65 K