فصلنامه تاریخ روابط خارجی

تبیین و تحلیل تأثیر موقعیت جغرافیایی بر روابط خارجی و فعالیت‌های تجاری ساسانیان

اسماعیل سنگاری؛ احمد اسدی

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 3-26

چکیده

  ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های ...  بیشتر ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.ساسانیان زمانی که بر فلات ایران و سرزمین­های پیوسته به این فلات مسلط شدند، زمینه‌های مختلف زمامداری آنان نظیر فعالیت‌های تجاری و بازرگانی، متأثر از موقعیت جغرافیایی قلمروشان گردید. همچنین در فعالیت­های اقتصادی آنان، جایگاه ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک فلات ایران بی‌تأثیر نبود. ساسانیان در این سرزمین­ و موقعیت جغرافیایی حساس آن، یا باید روابط خارجی و فعالیت‌های اقتصادی خود را با ویژگی‌های ژئواکونومیک سرزمین‌های تحت ‌سلطه خویش تطبیق می‌دادند یا فعالیت‌های آنان در زمینه­های مختلف از جمله درآمدهای تجاری، تحت تأثیر موقعیت جغرافیایی ایران قرار می‌گرفت. حیات اقتصادی ساسانیان وابسته به راه‌های تجاری بود که از سرزمین آنها عبور می‌کرد یا متصل به سرزمین آنان بود. تسلط بر این راه‌ها و برخورداری از موقعیت ترانزیتی و میانه‌ای در فعالیت­های تجاری و بازرگانی بین شرق و غرب، وابسته به موقعیت جغرافیایی قلمروشان بود. همچنین موقعیت جغرافیایی سرزمین ساسانیان نقشی مهم در پیشبرد سیاست انحصارگرایی تجارت میان شرق و غرب برای حکومت ساسانی داشت. مقاله حاضر به‌عنوان پژوهشی میان‌رشته‌ای، به روش توصیفی- تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای و بر پایه منابع مکتوب، در صدد بررسی تأثیر عامل موقعیت جغرافیایی بر فعالیت‌های تجاری- بازرگانی ساسانیان است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.09 M

ناپایداری اوضاع خلیج فارس و ناکامی تلاش‌های دیپلماتیک شاه سلطان ‌حسین صفوی

جهانبخش ثواقب؛ سروش آزادبخت

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 27-58

چکیده

  در زمامداری شاه سلطان­ حسین صفوی (1135-1105ق./ 1722-1694م.) حاکمیت ایران بر خلیج فارس و جزایر و بنادر کرانه شمالی آن دستخوش ناپایداری‌هایی شد که از یک­سو، رقابت شرکت­های هند شرقی اروپایی آن را تشدید کرد و ...  بیشتر در زمامداری شاه سلطان­ حسین صفوی (1135-1105ق./ 1722-1694م.) حاکمیت ایران بر خلیج فارس و جزایر و بنادر کرانه شمالی آن دستخوش ناپایداری‌هایی شد که از یک­سو، رقابت شرکت­های هند شرقی اروپایی آن را تشدید کرد و از سوی دیگر، شورش­های اعراب عمان در دریا و تهاجمات بلوچ­ها به سواحل بر ناپایداری‌ها افزود. تلاش­های آخرین پادشاه صفوی برای جلب همکاری مشترک قدرت­هایی چون انگلیس، هلند، فرانسه و پرتغال با هدف تثبیت اوضاع نافرجام ماند و پیمان همکاری نظامی ایران و پرتغال در مهار تحرکات اعراب در دریا نیز با حمله افغان­ها به پایتخت و سقوط سلسله صفویه پیامدی نداشت. در این مقاله، تحولات پدید آمده در خلیج فارس مقارن با زمامداری آخرین پادشاه صفوی و سیاست او نسبت ­به این پهنه آبی به روش توصیفی- تحلیلی بررسی و تحلیل شده است. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که در این دوره، تحرکات دریایی و تهاجمات اعراب مسقط، رقابت­ و دخالت قدرت­های اروپایی و سیاست متزلزل و ناکارآمد شاه سلطان حسین در ایجاد اوضاع آشفته خلیج فارس و ناپایداری حاکمیت صفویه بر این آبراه مؤثر بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 772.52 K

احتراق قونسولخانه ایران در اسلامبول سرنوشت اسناد و منابع تاریخی در مذاکرات تحدید حدود (1293 قمری)

نصراله صالحی

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 79-100

چکیده

  اسلامبولِ قدیم به دلیل نوع معماری مستعد حریق بود. این شهر در دوره عثمانی بارها دچار حریق‌های بزرگی شد. نوشتار حاضر، گزارشی از حریق قونسولخانه ایران در اسلامبول به سال 1293ق. است. این واقعه جز زیان‌های مادی، ...  بیشتر اسلامبولِ قدیم به دلیل نوع معماری مستعد حریق بود. این شهر در دوره عثمانی بارها دچار حریق‌های بزرگی شد. نوشتار حاضر، گزارشی از حریق قونسولخانه ایران در اسلامبول به سال 1293ق. است. این واقعه جز زیان‌های مادی، موجب از بین رفتن اسناد و منابع مهم تاریخی شد. مأمور اعزامی ایران، میرزا محبّعلی ­خان ناظم­الملک مرندی یکانلو بیشتر اسناد و منابع تاریخی را برای استفاده و استناد در کمیسیون تحدید حدود ایران و عثمانی گردآوری کرده بود. او پس از سوختن اسناد و منابع موجود در قونسولخانه، دست به تکاپوی همه‌جانبه زد. به این منظور، نامه‌های متعددی به صدراعظم و وزیر امور خارجه وقت، میرزا حسین­خان سپهسالار نوشت و با ذکر نشانی دقیق اسناد و منابع تاریخی، خواستار تهیه و ارسال آنها شد. نامه­های او و پاسخ­های سپهسالار در باره واقعه احتراق قونسولخانه ایران در اسلامبول هنوز منتشرنشده و این موضوع از دید پژوهشگران تاریخ روابط ایران و عثمانی پنهان مانده است. در جُستار حاضر، با استفاده از اسناد منتشرنشده وزارت امور خارجه، جنبه­های مختلف موضوع گزارش و تحلیل شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.1 M

مذاکرات عهدنامه ترکمانچای بین ایران و روسیه و پرداخت غرامات جنگ در طول سلطنت سه پادشاه

فاطمه قاضیها

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 101-122

چکیده

  مفاد عهدنامه گلستان نه روس‌ها را راضی کرده بود و نه حکومت ایران را؛ به‌خصوص به سبب ابهاماتی که در خطوط سرحدی وجود داشت. در این رابطه، گهگاه تجاوزهایی از سوی روس‌ها به ایران صورت می‌گرفت، تا اینکه در ...  بیشتر مفاد عهدنامه گلستان نه روس‌ها را راضی کرده بود و نه حکومت ایران را؛ به‌خصوص به سبب ابهاماتی که در خطوط سرحدی وجود داشت. در این رابطه، گهگاه تجاوزهایی از سوی روس‌ها به ایران صورت می‌گرفت، تا اینکه در سال 1241ق. قوای روس، گوگچه را تصرف کردند. این واقعه مزید بر اخبار وحشتناکی که از زجر و شکنجه اهالی قفقاز به دست روس‌ها می‌رسید، شروع جنگ دوم بین ایران و روس را اجتناب‌ناپذیر ‌کرد. بنابراین، با موافقت سیاسیون، حکم جهاد از طرف علما صادر شد و قشون ایران به فرماندهی عباس میرزا جنگ را شروع کرد. دوره دوم جنگ‌های ایران و روسیه در 22 ذی‌حجه 1241 آغاز شد و نبردها قریب دو سال طول کشید تا اینکه با شرایط نامطلوب حاکم بر اوضاع، پیشنهاد صلح روس‌ها مورد استقبال عباس میرزا قرار گرفت. محل مذاکرات از طرف پاسکویچ دهخوارقان (آذرشهر) تعیین گردید و سران دو کشور در آنجا حضور یافتند. در مجلس مذاکرات دهخوارقان، پاسکویچ قرار صلح را به واگذاری ایالات ایروان، نخجوان، ماکو، طالش و مغان و نیز پرداخت بیست کرور اشرفی از طرف ایران مشروط کرد، اما مذاکرات دهخوارقان در پی عدم موافقت ایران با شکست مواجه شد. با وساطت مکدونالد سفیر انگلیس مقرر گردید که مذاکرات صلح مجدداً و این بار در قریه ترکمانچای آغاز شود. در پایان مذاکرات طولانی، مبلغ غرامت 10 کرور معادل 5 میلیون تومان تعیین گردید که قبل از امضای معاهده باید به روس‌ها می‌رسید. بدین ترتیب و پس از طی مراحل مختلف،  بخشی از وجه مصالحه رسید و طرفین عهدنامه صلح بین دو کشور را پنجم شعبان 1243/ بیست و یکم فوریه 1828 در دهکده ترکمانچای امضاء کردند. همچنین جهت تفسیر برخی مواد عهدنامه ترکمانچای چندین عهدنامه دیگر نیز به آن الحاق شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 2.25 M

دیپلماسی در آستانه بحران سفارت میرزا محمدصادق وقایع‌نگار در تفلیس

گودرز رشتیانی

دوره 24، شماره 93 ، اسفند 1401، ، صفحه 123-144

چکیده

  با پایان یافتن جنگ اول ایران و روسیه (1228-1219ق./ 1819-1804م.) که به توافقنامه گلستان منجر گردید و بخش‌های زیادی از قفقاز به دولت تزاری واگذار شد، دولتمردان ایرانی انتظار داشتند بتوانند از طریق دیپلماسی و درخواست ...  بیشتر با پایان یافتن جنگ اول ایران و روسیه (1228-1219ق./ 1819-1804م.) که به توافقنامه گلستان منجر گردید و بخش‌های زیادی از قفقاز به دولت تزاری واگذار شد، دولتمردان ایرانی انتظار داشتند بتوانند از طریق دیپلماسی و درخواست مستقیم از تزار الکساندر اول (1825-1801م.) بخشی از مناطق ازدست‌رفته را باز پس بگیرند. این درخواست توسط ابوالحسن خان ایلچی در سفارت به پترزبورگ (سال ۱۸۱۴م.) دنبال شد و طبق تصمیم الکساندر اول، پیگیری آن منوط به مذاکره با سفیر جدید روسیه، ژنرال یرملوف در ایران گردید که به سال ۱۸۱۷م. با عباس میرزا و فتحعلی شاه قاجار دیدار بی‌نتیجه‌ای به عمل آورد. این سفارت نه‌تنها دستاوردی برای ایرانیان در بازپس‌گیری مناطقی از قفقاز نداشت، بلکه موجب اختلافات و سوَء‌تفاهم‌های جدیدی شد که به برافروختن جنگ دوم در سال ۱۸۲۶م. منجر شد. آخرین مأموریت‌، سفارت میرزا محمدصادق وقایع‌نگار، چهره صاحب نفوذ دربار ایران بود که در سال ۱۲۴۱ق./ ۱۸۲۶م. با سفارت در تفلیس، مأمور حل‌وفصل اختلافات مرزی با ژنرال یرملوف شد. از مهم‌ترین ویژگی‌های این سفارت ابلاغ «دستورالعمل مذاکره» به وقایع‌نگار بود که از نخستین تجربه‌های آداب دیپلماتیک در تاریخ ایران به شمار می‌آید. بررسی منابع و اسناد نشان می‌دهد که عباس میرزا و دربار ایران، طرح‌های مختلف برای پیشبرد گام‌به‌گام خواسته‌ها و مجاب کردن روس‌ها به قبول شرایط ایران را از قبل ترسیم کرده بودند و سرانجام نیز که به دلایل مختلف امکان تحقق مفاد دستورالعمل فراهم نشد، مذاکره به پایان رسید و جنگ سه‌ساله دوم که به عهدنامه ترکمانچای منجر شد، آغاز گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.75 M

مأموریت ملک فخرالدین احمد طیبی به دربار مغولان در چین (بررسی عوامل سیاسی و اقتصادی)

علی بحرانی پور؛ سیده زهرا زارعی

دوره 23، شماره 92 ، مهر 1401، ، صفحه 3-28

چکیده

  چند دهه پس از به قدرت رسیدن سلسله یوان (مغولان چین) توسط قوبیلای قاآن و هم‌زمان، تأسیس حکومت ایلخانان در ایران، روابط حسنه‌ای میان دو قدرت از طریق جاده ابریشم برقرار شد. ایلخانان با کمک حکومت محلی آل‌طیبی ...  بیشتر چند دهه پس از به قدرت رسیدن سلسله یوان (مغولان چین) توسط قوبیلای قاآن و هم‌زمان، تأسیس حکومت ایلخانان در ایران، روابط حسنه‌ای میان دو قدرت از طریق جاده ابریشم برقرار شد. ایلخانان با کمک حکومت محلی آل‌طیبی در جزیره کیش به‌عنوان دست‌‌نشاندگان خود در خلیج ‌فارس، روابط دریایی را پیش گرفتند. با استقرار خاندان تاجرپیشه‌ ملک‌الاسلام طیبی در جزیره کیش طی نیمه دوم قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قمری، این خاندان فعالیت‌های تجاری خود را در دو حوزه خلیج ‌فارس(جزیره کیش) و اقیانوس هند متمرکز کردند. چنانکه ملک‌الاسلام جمال‌‌الدین ابراهیم طیبی در جزیره کیش و برادرش تقی‌الدین ابراهیم در سواحل معبر در هند با تأسیس نمایندگی‌‌های تجاری ساحلی، زمینه‌‌های ارتباطات دریایی ایران با چین را از طریق اقیانوس هند فراهم نمودند و در سال 697 ق. یکی از فرزندان ملک‌الاسلام به نام ملک فخرالدین احمد طیبی به‌عنوان سفیر از سوی غازان به دربار تیمور قاآن در چین اعزام شد. مسئله مقاله حاضر آن است که هدف و عوامل مؤثر بر این سفارت را بررسی کند. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که اهداف اقتصادی (تجارت دریایی به‌عنوان اورتاق) بر سایر انگیزه‌های دربار ایلخانان برتری داشته است، اما کارشکنی‌های ملوک هرموز بر ناکامی این سفارت تأثیرات اساسی گذاشته بود. در این پژوهش، انگیزه‌ها و عوامل مؤثر بر مأموریت ملک فخرالدین احمد طیبی از نظر شرایط محلی، منطقه‌ای و جهانی با بهره‌گیری از منابع مکتوب ایرانی و چینی و نیز پژوهش میدانی مورد بررسی قرار گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.24 M

جنگ معاهدات (سیاست انگلستان برای مهار امرای افغان و شاهان قاجار)

هادی بیاتی؛ محمود سلجوقی

دوره 23، شماره 92 ، مهر 1401، ، صفحه 29-48

چکیده

  سرزمین وسیع هندوستان مهم‌ترین  مستعمره انگلستان در سده بیستم در معرض توجه سایر دول استعماری قرار داشت و برخی از آنها مانند فرانسه و روسیه تلاش داشتند تا از طریق مرزهای زمینی در ایران و افغانستان به ...  بیشتر سرزمین وسیع هندوستان مهم‌ترین  مستعمره انگلستان در سده بیستم در معرض توجه سایر دول استعماری قرار داشت و برخی از آنها مانند فرانسه و روسیه تلاش داشتند تا از طریق مرزهای زمینی در ایران و افغانستان به این منطقه نفوذ کنند. ازاین‌رو، انگلیس در ایران و افغانستان نفوذ کرد تا علاوه بر حفظ هندوستان، امتیازهای جدیدی در این مناطق به‌دست آورد. یکی از سیاست‌های انگلیسی‌ها برای برقراری ارتباط با شاهان قاجار و امرای افغان، انعقاد معاهدات بود. پژوهش تاریخی حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری داده‌های کتابخانه‌ای به‌دنبال بررسی و شناسایی این معاهدات و تحلیل مفاد و نتایج آنها است. یافته‌ها نشان می‌دهد که انگلیس با انعقاد این معاهدات از قاجاریه علیه امرای افغان و از امرای افغان علیه قاجاریه استفاده می‌کرد. در واقع انگلیس با برقراری معاهدات، زمینه اتحاد و همکاری میان شاهان قاجاری و امرای افغان علیه نفوذ انگلیس در دو منطقه را خنثی کرد،  در حالی که زمامداران قاجاری و امرای افغان با کنار نهادن اختلاف‌ها می‌توانستند همانند سدی در مقابل تکاپوهای انگلستان عمل کنند.   

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 858.85 K

جاده لینچ و نقش آن در روابط خان‌‌های بختیاری و دولت انگلیس در ایران عصر قاجار

غفار پوربختیار؛ امیر اکبری

دوره 23، شماره 92 ، مهر 1401، ، صفحه 49-68

چکیده

  در دوره قاجار، بختیاری‌‌ها و انگلیسی‌‌ها روابط دوستانه‌ای داشتند که این روابط با احداث جاده بختیاری توسط شرکت لینچ وارد مرحله جدیدی شد. احداث این جاده، اگر چه نقطه‌عطفی در روابط میان دو طرف بود، چالش‌‌هایی ...  بیشتر در دوره قاجار، بختیاری‌‌ها و انگلیسی‌‌ها روابط دوستانه‌ای داشتند که این روابط با احداث جاده بختیاری توسط شرکت لینچ وارد مرحله جدیدی شد. احداث این جاده، اگر چه نقطه‌عطفی در روابط میان دو طرف بود، چالش‌‌هایی نیز در میان آنها ایجاد کرد که با طرح پرسشی بررسی خواهد شد. احداث جاده بختیاری مشهور به جاده لینچ، چه نقشی در فرایند روابط خان‌‌های بختیاری و دولت انگلیس داشته است؟ فرض پژوهش بر این مبنا استوار است که گرچه احداث جاده بختیاری به گسترش بیشتر روابط خان‌‌های بختیاری و انگلیسی‌‌ها منجر گردید اما در عین حال، وجود تعدادی از عوامل و مسائل، رنجش‌‌ها و چالش‌‌هایی میان دو طرف ایجاد کرد. یافته‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که عواملی همچون اختلافات بر سر مسائل مالی، بی‌‌ثباتی و عدم امنیت جاده و نیز عدم تحقق وعده‌‌ها و وظایف طرفین موجب شد تا چالش‌‌ها و آسیب‌‌هایی در روابط بختیاری‌‌ها و انگلیسی‌‌ها بر سر جاده لینچ به‌وجود آید.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 766.03 K

نقدهایی بر خط‌مشی بی‌طرفی ایران در جنگ جهانی اول (1918-1914م.)

رضا آذری شهرضایی

دوره 23، شماره 92 ، مهر 1401، ، صفحه 69-86

چکیده

  ایران در آغاز جنگ جهانی اول تصمیم به اتخاذ خط‌مشی بی‌طرفی در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل گرفت. دولتمردان ایران تصور می‌کردند با اتخاذ این خط‌مشی می‌توانند جنگ را از مرزهای ایران دور کنند، اما ...  بیشتر ایران در آغاز جنگ جهانی اول تصمیم به اتخاذ خط‌مشی بی‌طرفی در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل گرفت. دولتمردان ایران تصور می‌کردند با اتخاذ این خط‌مشی می‌توانند جنگ را از مرزهای ایران دور کنند، اما این پیش‌بینی رخ نداد و جنگ وارد خاک ایران شده و خسارات عظیمی به ایرانیان وارد کرد. با وجود اینکه برای اکثریت دولتمردان، خط‌مشی بی‌طرفی به‌مانند وحی منزل و بهترین نسخه برای رهایی از این بحران خانمان‌سوز محسوب می‌شد؛ اما صداهایی ضعیف در آن فضا انعکاس یافت که این خط‌مشی را تأمین‌کننده تمامیت ارضی و امنیت ملی ایران نمی‌دانست. در این مقاله تلاش می‌شود تا گوشه‌هایی از این نقدها و تشکیک‌ها ارائه شود. استدلال‌ها و نظرات مخالفین خط‌مشی بی‌طرفی در آن زمان مغفول ماند، اما با بررسی آنها شاید بتوان به نتایجی برای ایران امروز دست یافت. ایران در آغاز جنگ جهانی اول تصمیم به اتخاذ خط‌مشی بی‌طرفی در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل گرفت. دولتمردان ایران تصور می‌کردند با اتخاذ این خط‌مشی می‌توانند جنگ را از مرزهای ایران دور کنند، اما این پیش‌بینی رخ نداد و جنگ وارد خاک ایران شده و خسارات عظیمی به ایرانیان وارد کرد. با وجود اینکه برای اکثریت دولتمردان، خط‌مشی بی‌طرفی به‌مانند وحی منزل و بهترین نسخه برای رهایی از این بحران خانمان‌سوز محسوب می‌شد؛ اما صداهایی ضعیف در آن فضا انعکاس یافت که این خط‌مشی را تأمین‌کننده تمامیت ارضی و امنیت ملی ایران نمی‌دانست. در این مقاله تلاش می‌شود تا گوشه‌هایی از این نقدها و تشکیک‌ها ارائه شود. استدلال‌ها و نظرات مخالفین خط‌مشی بی‌طرفی در آن زمان مغفول ماند، اما با بررسی آنها شاید بتوان به نتایجی برای ایران امروز دست یافت. 

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 814.42 K

فرآیند به‌‌رسمیت شناختن کشور تازه‌‌تأسیس عراق در دوره رضا شاه (سال‌های 1308-1300ش.)

علی رضا الزیادی؛ داریوش رحمانیان؛ حسن زندیه

دوره 23، شماره 92 ، مهر 1401، ، صفحه 87-118

چکیده

  با سقوط امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول، بخشی از سرزمین‌های این امپراتوری میان متفقین تقسیم شد و به تأسیس چندین کشور انجامید که عراق یکی از آنها بود. ایران از دوران کهن، بخشی از سرزمین عراق تا مرز ...  بیشتر با سقوط امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول، بخشی از سرزمین‌های این امپراتوری میان متفقین تقسیم شد و به تأسیس چندین کشور انجامید که عراق یکی از آنها بود. ایران از دوران کهن، بخشی از سرزمین عراق تا مرز رود فرات را جزو قلمرو خود می‌‌دانست و قرن‌‌ها به‌خاطر همین هدف با عثمانی درگیر شده بود. پس از پایان جنگ، در کنگره صلح ورسای فرصت را آماده دید و این خواسته را مطالبه کرد اما قدرت‌‌های بزرگ به‌‌ویژه انگلیس برای عراق سرنوشت دیگری ترسیم کرده بودند و عراق در قالب یک کشور در همسایگی غرب ایران قرار گرفت. بدیهی است که از این مقطع به بعد، سیاست ایران در قبال عراق تازه‌‌تأسیس، با تأثیرپذیری از پیشینه تاریخی گذشته شکل گرفت و باعث شد تا چند سال دولت ایران از به‌‌رسمیت شناختن این کشور امتناع کند. این مسئله باعث شد دولت عراق با تحریک انگلیس و در جهت تحکیم نفوذش با اقداماتی از قبیل تبعید علمای ایرانی مخالف با قیمومیت انگلیس، لغو کاپیتولاسیون شهروندان ایرانی در عراق و همچنین مسائل‌مرزی، کشور ایران را زیر فشار قرار دهد و سرانجام این بحران در کنار دیگر مشکلات داخلی و بین‌‌الملل، ایران را واداشت تا به‌ناچار عراق را به‌‌رسمیت‌بشناسد. از این رو، مسئله پژوهش حاضر این است که بدانیم چرا و چگونه ایران کشور تازه‌‌تأسیس عراق را پس از چند سال به‌‌رسمیت ‌شناخت. همچنین این پژوهش با روشی توصیفی و با تکیه بر اسناد و منابع فارسی و عربی سعی دارد تا فرآیند به‌‌رسمیت شناختن عراق توسط ایران در بازه زمانی مورد نظر را مطالعه و علل و عوامل تأثیرگذار بر این مناسبات و تغییر و تحولات آن را بررسی کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 881.98 K

نمودهای روابط فرهنگی و هنری ایران و اروپا در عصر صفویه

جهانبخش ثواقب؛ سروش آزادبخت

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 3-36

چکیده

  گزارش­های سیاحان اروپایی این نکته را آشکار می­سازد که در خلال تماس­های دیپلماتیک و روابط تجاری ایران و غرب در عصر صفویه، مراودات فرهنگی و هنری نیز رخ داده که البته دامنه آن گسترده نبوده است. این ...  بیشتر گزارش­های سیاحان اروپایی این نکته را آشکار می­سازد که در خلال تماس­های دیپلماتیک و روابط تجاری ایران و غرب در عصر صفویه، مراودات فرهنگی و هنری نیز رخ داده که البته دامنه آن گسترده نبوده است. این رفت­وآمدها و گزارش­های سفرنامه­ایِ حاصل از آن، ابعاد گوناگونی از وجوه تمدنی ایران را بازتاب داده و به اروپا شناسانده­ است؛ چنانکه برخی از وجوه تمدنی اروپا را در مقام مقایسه و تطبیق با ایران به­دست داده­ است. هدف مقاله، بررسی نمودها و اَشکال تعاملات فرهنگی و هنری میان ایران و اروپا در عصر صفویه به روش توصیفی- تحلیلی است. یافته­های پژوهش حاکی از آن است که گسترش روابط ایران و اروپا در این دوره، نوعی تعاملات فرهنگی و هنری را نیز  بین طرفین دامن زد که موجب آشنایی ایرانیان با برخی از وجوه فرهنگ و هنر اروپایی در حوزه نقاشی، موسیقی و کالاهای گوناگون گردید و تحولاتی را در فرهنگ و هنر ایرانی پدید آورد. اروپائیان نیز در همین حوزه­ها و در گفتگوهای علمی، ترجمه برخی از آثار ادبی به زبان­های اروپایی، انتقال آثار هنری ایرانی و بازتاب شیوه زندگی و فرهنگ مردم ایران به اروپا، در آشنایی و تعامل غرب با ایران عصر صفویه تلاش داشته‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 865.95 K

روابط هسته‌ای ایران و فرانسه در دوره حکومت والری ژیسکاردستن (1357-1353ش.)

محمدجعفر چمنکار

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 37-60

چکیده

  روابط ایران و فرانسه در دوره ریاست‌جمهوری والری ژیسکاردستن در زمینه‌های گوناگون سیاسی، فرهنگی، نظامی و اقتصادی گسترش یافت. بر اساس سیاست ژیسکاردستن، به‌منظور مبارزه با چالش‌های اقتصادی پس از جنگ ...  بیشتر روابط ایران و فرانسه در دوره ریاست‌جمهوری والری ژیسکاردستن در زمینه‌های گوناگون سیاسی، فرهنگی، نظامی و اقتصادی گسترش یافت. بر اساس سیاست ژیسکاردستن، به‌منظور مبارزه با چالش‌های اقتصادی پس از جنگ اعراب و اسرائیل و تبعات منفی بحران نفتی، صنایع فرانسه سهم بیشتری از بازار گسترده ایران را جستجو می‌کردند. روابط تنگاتنگ در صنعت نوپای هسته‌ای ایران، بخش مهمی از این مراودات را پوشش می‌داد و تحویل نیروگاه‌های هسته‌ای با ظرفیت پنج‌هزار مگاوات نیز بخشی از همکاری‌ها بود. ارزش برخی از این تأسیسات  از جمله نیروگاه اتمی دارخوین بیش از یک میلیارد و دویست‌میلیون دلار تخمین زده می‌شد. ده‌ها شرکت فرانسوی در تخصص‌های مرتبط با نیروگاه‌های هسته‌ای در ایران فعالیت می‌کردند و آموزش نیروی انسانی مورد نیاز نیروگاه‌های اتمی ایران در فرانسه انجام می‌گرفت. دولت ایران نیز با پرداخت هزینه سنگین، در شرکت‌های غنی‌سازی اورانیوم در فرانسه سهیم بود. تلاش‌های ایران برای تضمین دریافت سوخت نیروگاه‌های اتمی خود، موجب خرید بخشی از سهام شرکت‌های تهیه سوخت کورودیف و یورودیف فرانسه گردید. هدف از این پژوهش، بررسی نقش دولت فرانسه عصر والری ژیسکاردستن در برنامه اتمی ایران طی دهه 50 شمسی است. پرسش این است که روابط هسته‌ای ایران با فرانسه در دوره ریاست‌جمهوری ژیسکاردستن چگونه بوده است؟ در پایان، نویسنده نتیجه می‌گیرد که عصر ریاست‌جمهوری ژیسکاردستن نقطه‌عطفی در گسترش همه‌جانبه روابط دو کشور به‌ویژه در زمینه همکاری‌های صلح‌آمیز اتمی بوده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.49 M

فعالیت تجارتخانه‌‌ها و کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی روسی در سبزوار اواخردوره قاجار

هانیه طلوع فکور؛ عباس سرافرازی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 85-102

چکیده

  در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، تولید پنبه در نتیجه جنگ‌های داخلی امریکا کاهش یافت و این مسأله برخی از دولت‌ها به‌ویژه روسیه را بر آن داشت تا برای جبران کسری پنبه مورد نیاز خود، وارد ایران شوند. از آنجایی ...  بیشتر در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی، تولید پنبه در نتیجه جنگ‌های داخلی امریکا کاهش یافت و این مسأله برخی از دولت‌ها به‌ویژه روسیه را بر آن داشت تا برای جبران کسری پنبه مورد نیاز خود، وارد ایران شوند. از آنجایی که روسیه با تحمیل و اجرایی کردن مفاد عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای، یکه‌تاز بازارهای تجاری ایران شده بود، در راستای خرید و تهیه پنبه از ایران گام برداشت. سبزوار که از دوره‌های گذشته به‌واسطه موقعیت جغرافیایی به یکی از مراکز عمده کشت پنبه تبدیل شده بود، از جمله مناطقی به‌شمار می‌رفت که توجه بازرگانان روسیه را برای خرید و صادرات این محصول باارزش جلب کرد. به‌گونه‌ای که روس‌ها برای دست‌یازیدن به این مقصود، به تأسیس تجار‌خانه‌هایی در این شهر همت گماشتند. این تجارتخانه‌ها علاوه بر صادراتِ مقادیر زیادی پنبه به روسیه، در ترغیب کشاورزان این خطه به کاشت پنبه مرغوب نقش به‌سزایی داشتند. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و با تکیه بر اسناد و مدارک آرشیوی وزارت امور خارجه و آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در صدد است تا فعالیت تجارتخانه‌ها و کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی روسی را در عرصه صادرات پنبه به روسیه مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که سبزوار در اواخر دوره قاجار سهم عمده‌ای در تولید پنبه و صادرات آن به روسیه داشت؛ امری‌که سبب‌ تأسیس تجارتخانه‌ها و کارخانه‌های پنبه‌پاک‌کنی روسی در این شهر شده است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 636.9 K

نامه‌های دیپلماتیک ایران با همسایگان در دوره صفوی (بررسی و تحلیل نسخه خطی مکاتیب مختلفه)

یاسر ملازئی

دوره 23، شماره 91 ، تیر 1401، ، صفحه 103-122

چکیده

  مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه‌ای از نامه‌های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می‌گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی ...  بیشتر مکاتیب مختلفه به مثابه یک اثر منشآتی، مجموعه‌ای از نامه‌های دیپلماتیک ایران در عصر صفوی را با قلمروهای سیاسی مجاور آن در بر می‌گیرد. این مجموعه که توسط محمدصالح، برادرزاده اسکندربیک منشی در عصر فرمانروایی شاه عباس دوم گردآوری شده، 149 نامه دیپلماتیک را شامل می‌شود که هر کدام از این نامه‌ها، ابعاد و زوایای گوناگونی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیکِ ایران عصر صفوی در سطح منطقه‌‌ای را نمایان می‌سازد. سؤال مقاله حاضر این است که دسته‌بندی نامه‌های دیپلماتیک موجود در مکاتیب مختلفه، چه ابعاد و زوایایی از اصول حاکم بر مناسبات دیپلماتیک منطقه‌ای ایران در دوره صفوی را نشان می‌دهد؟ یافته‌های پژوهش بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی نشان می‌دهد که دسته‌بندی نامه‌های مکاتیب مختلفه، الگوهای دیپلماتیکی را نمایان می‌سازد که در قالب قلمروهای سیاسی کوچک و بزرگ، هویت فرستنده و گیرنده نامه‌ها و همچنین زبان رایج دیپلماتیک قابلیت طرح دارند. بر مبنای این الگوهای سه‌گانه در مکاتیب مختلفه، ضمن کسب آگاهی از تبادل نامه‌های مختلف بین صفویان با حلقه همسایگان شرقی و غربی، میزان اثرگذاری نیروهای سیاسی و حتی مذهبی در سیاست خارجی ایران عصر صفوی نیز نمایان می‌شود. از طرفی، در بستر تبادل این نامه‌ها، زبان فارسی به عنوان حلقه ارتباطی بین صفویان با همسایگانشان ایفای نقش می‌کرده است.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.2 M

تأثیر حضور آلمانی‌ها بر آموزش در مدرسه صنعتی آذربایجان در دوره پهلوی اول

محمدجعفر چمنکار؛ علی آقایاری

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 3-20

چکیده

  آلمان نازی در آستانه جنگ جهانی دوم به­ قدرتی مهم در عرصه­های سیاست و اقتصاد در اروپا دست یافت. این قدرت در ­پی توسعه‌طلبی در شرق بود و این امر به گسترش روابط ایران و آلمان منتهی شد. حضور آلمان در ایران ...  بیشتر آلمان نازی در آستانه جنگ جهانی دوم به­ قدرتی مهم در عرصه­های سیاست و اقتصاد در اروپا دست یافت. این قدرت در ­پی توسعه‌طلبی در شرق بود و این امر به گسترش روابط ایران و آلمان منتهی شد. حضور آلمان در ایران دوره رضا شاه طی سال­های­1320-1313­ش. دو فرصت مهم را برای ایران به وجود آورد؛ اول اینکه رضا ­شاه از آن به­عنوان ابزاری برای کاهش نفوذ شوروی و بریتانیا استفاده کرد. دوم اینکه این ارتباط را برای توسعه مدارس صنعتی و نوسازی و توسعه اقتصادی کشور به­کار برد. این ارتباط برای آلمان نیز خالی از فایده نبود، چرا­ که محصولات آلمان مورد استقبال ایران قرار گرفت. بر همین اساس، تعداد فراوانی از کارخانه­های سبک و سنگین آلمان به ایران فروخته شد. پیشرفت روزافزون صنعت و تأثیر آن در زندگی سیاسی و اقتصادی مردم، ایجاب می­کرد که کانون‌هایی برای تعلیم صنایع و فنون جدید ایجاد گردد. با ورود صنایع آلمانی به کشور، مدارس فنی با تدریس مهندسین آلمانی در ایران شروع به ­کار کردند که می­توانستند در انتقال فناوری مؤثر واقع شوند. نمونه بارز این نوع مدارس در تبریز، ­مدرسه صنعتی آذربایجان بود که در سال ­1309­ش. تأسیس شد و مهندسان خارجی را که بیشتر آلمانی بودند، برای تربیت افراد تحصیل‌کرده فنی و ماهر به­خدمت گرفت. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از اسناد و مدارک آرشیوی،­ کتاب‌ها و مطبوعات دوره مورد پژوهش، به این پرسش پاسخ می­دهد که حضور آلمان‌ها در مدرسه صنعتی آذربایجان طی دوره رضا ­شاه در رشد و تعالی آموزش در این مدرسه چه تأثیری داشته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 839.24 K

تبیین تأثیر اعزام دانشجو به فرانسه و آلمان در انتقال علم و فناوری و ایجاد تغییرات فرهنگی و اجتماعی در ایران

محسن باقری؛ محمدعلی بصیری

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 21-52

چکیده

  در دوران قاجار با افزایش ارتباطات با غرب و به‌صورت خاص، در نتیجه شکست ایرانیان در جنگ‌ با روسیه به‌عنوان یک دولت اروپایی، آنها متوجه ضعف‌های درونی خود و عقب‌ماندگی‌های کشور شدند. در آن زمان، بخش عمده‌ای ...  بیشتر در دوران قاجار با افزایش ارتباطات با غرب و به‌صورت خاص، در نتیجه شکست ایرانیان در جنگ‌ با روسیه به‌عنوان یک دولت اروپایی، آنها متوجه ضعف‌های درونی خود و عقب‌ماندگی‌های کشور شدند. در آن زمان، بخش عمده‌ای از نخبگان کشور، علت ضعف را در عقب‌‌ماندگی علمی- صنعتی کشور یافته که ریشه آن را بعدها به استبداد داخلی و استعمار خارجی مربوط دانستند. یکی از راه‌های برون‌رفت از این عقب‌ماندگی را دستیابی به علوم و فناوری‌های جدید در غرب می‌دانستند. اعزام دانشجو برای کسب علوم، فنون و فناوری جدید، اولین اقدام ایرانیان در این مسیر بود. از این رو، سؤال اصلی مقاله این است که اعزام دانشجو به فرانسه و آلمان چه تأثیری بر سطح علمی ایران و ایجاد تغییر در تفکر و ساختارهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی داشته است؟ فرض اصلی آن است که اعزام دانشجو در یک قرن اخیر به فرانسه و آلمان یکی از پایه‌های اصلی انتقال علم و فناوری مدرن به ایران و ایجاد تغییر در تفکر، فرهنگ و ساختارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بوده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اعزام دانشجو از دوره قاجار تاکنون به فرانسه و آلمان عامل عمده‌ای در انتقال علم و فناوری، شکل‌گیری مدارس و نهادهای جدید علمی، احداث راه آهن، ورود صنایع جدید، ورود معماری غربی و شهرسازی مدرن و هنر جدید، ورود مفاهیم مدرن و استقرار نهادهای جدید، ظهور روشنفکران، افزایش آگاهی سیاسی و اجتماعی، تغییر در فرهنگ، نظام اداری و قضایی، نهادها و ساختارهای قانونی و سیاسی ایران بوده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و با استفاده از ابزار کتابخانه‌ای است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.01 M

پیدا و پنهان روابط تاریخی ایران و مالزی (از ابتدا تا انقلاب 1357ش.)

محمد چگینی

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 53-80

چکیده

  مقاله حاضر، روابط تاریخی ایران و مالزی را در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی و تجاری بررسی می­نماید. برای تحکیم روابط در زمان حاضر و داشتن افقی روشن از آینده، شناخت گذشته ضروری به‌نظر می­رسد. با وجود پیشینه ...  بیشتر مقاله حاضر، روابط تاریخی ایران و مالزی را در ابعاد مختلف سیاسی، فرهنگی و تجاری بررسی می­نماید. برای تحکیم روابط در زمان حاضر و داشتن افقی روشن از آینده، شناخت گذشته ضروری به‌نظر می­رسد. با وجود پیشینه تاریخی طولانی، روابط ایران و مالزی هنوز در حوزه پژوهشی ناشناخته مانده است و بررسی‌ها نشان می­دهد مناسبات تاریخی، بیانگر نقاط قوت و اشتراکاتی است که ظرفیت زیادی برای تقویت روابط فراهم می‌نماید. در باره روابط دو کشور (به‌ویژه در دوره معاصر) تاکنون تحقیق جامعی انجام نگرفته و منابع اندکی در این زمینه وجود دارد. این مقاله به‌دنبال واکاوی روابط ایران و مالزی در دوره پهلوی دوم است اما ضرورت دارد پیشینه مناسبات فرهنگی و تجاری که پیش از روابط سیاسی با دنیای مالائی شکل گرفته بود نیز مورد توجه قرار گیرد. با توجه به جایگاه مالزی در سیاست خارجی ایران، حضور گسترده جامعه ایرانی در مالزی در دو دهه اخیر و همکاری‌های نزدیک سیاسی در موضوعات مختلف، ضرورت توجه به مناسبات تاریخی را بیشتر نمایان می­کند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1009.55 K

پارسی‌های هند در تعامل با ایرانیان

محمدحسن شیخ الاسلامی؛ محمدتقی امراللهی

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 81-104

چکیده

  پارسی­های هند، گروهی از زرتشتیان ایرانی بودند که هم‌زمان با افول حکمرانی ساسانی و ورود اسلام به ایران، تصمیم گرفتند از جغرافیای سرزمینی ایران خارج شوند. آنها پس از یک سفر پرماجرا و خطرآفرین، سرانجام ...  بیشتر پارسی­های هند، گروهی از زرتشتیان ایرانی بودند که هم‌زمان با افول حکمرانی ساسانی و ورود اسلام به ایران، تصمیم گرفتند از جغرافیای سرزمینی ایران خارج شوند. آنها پس از یک سفر پرماجرا و خطرآفرین، سرانجام در سورات و بعدها در گجرات و بمبئی مستقر شدند. آنان در طول قرون، همواره تصویر ایران را به‌عنوان مامِ میهن خویش در اذهان خود و نسل­های بعدی حفظ کردند و به صورت مستمر با ایران و ایرانیان در ارتباط بودند. این جامعه، ابتدا در حوزه کسب‌وکارهای کوچک فعال شد، سپس به‌تدریج و به‌ویژه با ورود استعمارگران غربی، دوره‌ای از پیشرفت تجاری، علمی و صنعتی را در میان جامعه کوچکِ دور از وطنِ پارسی آغاز کرد. این اقدامات، پیشرفت و بالندگی در جامعه‌ هند و در پیِ آن، تأثیرگذاری بر امور زرتشتیان ایران را به همراه داشت. امروزه، این گروه مهاجر در شمارِ اقلیتی مهم، قابل‌احترام و پیشرو، صاحب نفوذ اقتصادی و نقش اجتماعی منحصربه‌فردی در آن کشور هستند که گذشته از اهمیت فرهنگی- تاریخی حضور آنها در هند، می‌توانند برای جمهوری اسلامی ایران در حوزه سیاست‌گذاری داخلی مؤثر باشند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.03 M

بررسی رفتار مذاکراتی نمایندگان سیاسی دربار قاجار در عقد عهدنامه گلستان

علی مشهدی رفیع

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 105-124

چکیده

  بررسی معاهدات تاریخی میان دولت‌ها بیشتر از طریق بررسی رویدادها و برهم‌کنش نیروهای سیاسی درگیر در انعقاد آنها صورت می‌گیرد که عمدتاً حاصل از این دیدگاه است که انعقاد این معاهدات خود یک رویداد تاریخی ...  بیشتر بررسی معاهدات تاریخی میان دولت‌ها بیشتر از طریق بررسی رویدادها و برهم‌کنش نیروهای سیاسی درگیر در انعقاد آنها صورت می‌گیرد که عمدتاً حاصل از این دیدگاه است که انعقاد این معاهدات خود یک رویداد تاریخی به‌شمار می‌رود. اما اگر انعقاد معاهده بین یک یا چند دولت را در چارچوب روندی حقوقی- مذاکراتی در نظر بگیریم که از چارچوب حقوقی داخلی هر یک از کشورهای درگیر در آن خارج شده و بر بستری از نظام حقوق عرفی میان دولت‌ها شکل گرفته باشد، در این صورت می‌توان از بررسی صرفاً تاریخی رویدادها کمی فاصله گرفت و به نحوی تحلیلی به بررسی و آسیب‌شناسی رفتار مذاکراتی هر یک از دولت‌ها در جهت نیل به اهدافشان پرداخت. مقاله حاضر در تلاش است تا با گردآوری سوابق مذاکراتی و گزارش‌های مربوط به نشست‌های میان مذاکره‌کنندگان ایران عصر قاجار و نمایندگان سیاسی روسیه تزاری در جریان دوره نخست جنگ‌های ایران و روسیه در دوره فتحعلی شاه قاجار، به ترسیم طرحی از رفتار مذاکراتی نمایندگان سیاسی دربار قاجار در خلال انعقاد عهدنامه ایران و روسیه، موسوم به عهدنامه گلستان بپردازد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 979.08 K

بررسی نقش بازیگران سیاست خارجی در دوره پهلوی دوم (بر اساس مدل جیمز روزنا)

سیدحمید موسوی؛ مالک ذوالقدر؛ اصغر پرتوی

دوره 23، شماره 90 ، اردیبهشت 1401، ، صفحه 125-146

چکیده

  در این پژوهش، به‌منظور تبیین عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری در عرصه سیاست خارجی عصر پهلوی دوم، به بررسی تصمیم‌گیرندگان رسمی این عرصه پرداخته می‌شود. این پژوهش بر اساس مدل جیمز روزنا، پنج عامل مورد نظر این ...  بیشتر در این پژوهش، به‌منظور تبیین عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری در عرصه سیاست خارجی عصر پهلوی دوم، به بررسی تصمیم‌گیرندگان رسمی این عرصه پرداخته می‌شود. این پژوهش بر اساس مدل جیمز روزنا، پنج عامل مورد نظر این مدل یعنی عامل فردی، نقشی، دولتی، اجتماعی و بین‌المللی را مورد تفکیک و بررسی قرار می‌دهد. در این راستا، بازیگران عرصه سیاست خارجی این دوره، بازشناسی شده و قدرت و میزان تأثیرگذاری هریک در قالب متغیر‌های پنج‌گانه روزنا مورد کنکاش قرار می‌گیرد. استبداد در عرصه تصمیم‌گیری در این دوره موجب تقلیل نقش سایر مؤلفه‌ها از جمله تصمیم‌گیرندگان بوروکراتیک سیاست خارجی کشور (قوه مجریه، دربار و قوه مقننه) شده بود و فعالیت این نهادها صرفاً در تأیید اوامر شاه خلاصه می‌شد. تصمیم‌گیرندگان به‌جای تصمیم‌گیری بر اساس اصول، خط‌مشی و قواعد سازمانی، خود را در مقابل فرد (شاه) پاسخگو می‌دانستند و معیار ارتقای افراد نیز نه بر اساس شایستگی و لیاقت، بلکه برمبنای میزان وفاداری به شخص شاه سنجیده می‌شد. به اعتقاد نویسنده، در این دوره تصمیمات حوزه سیاست خارجی متأثر از عناصر شناختی و عموماً توسط شاه اخذ می‌شد و در بین متغیر‌های پنج‌گانه دخیل، متغیر فرد و پس از آن، نظام بین‌الملل بیشترین تأثیر را در اخذ تصمیمات سیاست خارجی داشته‌اند.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 948.38 K

تعاملات علمی و فنی ایران و اروپا در عصر صفویه

جهانبخش ثواقب

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 3-36

چکیده

  یکی از پیامد­های تشکیل دولت صفویه در ایران (1135-907ق./1722-1501م.)، گسترش روابط خارجی با اروپا بود که افزون بر مناسبات سیاسی و تبادلات تجاری، تعاملات علمی و فنی را نیز در بر می‌گرفت. به‌طور معمول، پژوهشگران ...  بیشتر یکی از پیامد­های تشکیل دولت صفویه در ایران (1135-907ق./1722-1501م.)، گسترش روابط خارجی با اروپا بود که افزون بر مناسبات سیاسی و تبادلات تجاری، تعاملات علمی و فنی را نیز در بر می‌گرفت. به‌طور معمول، پژوهشگران بر روابط سیاسی و اقتصادی بیش از سایر جنبه­های روابط متمرکز شده‌ و مقوله‌های علمی و فنی تا حدودی مغفول مانده‌اند. هدف از پژوهش حاضر آن است تا با روش توصیفی- ‌تحلیلی، تعاملات علمی و صنعتی ایران و اروپا را در عصر صفویه بررسی کند. یافته­های پژوهش حاکی از آن هستند که در خلال تماس­های دیپلماتیک و روابط بازرگانی میان ایران و غرب در عصر صفویه، مراودات علمی و فنی نیز وجود داشته که البته دامنه آن گسترده نبوده است. این مراودات در حد استفاده شاهان صفوی از خدمات علمی متخصصان اروپایی در حرفه‌های ساعت­سازی، جواهرسازی، توپ­ریزی، پزشکی و مهندسی بود.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.24 M

سیاست شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی‌ شدن نفت ایران

مجید دشتگرد

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 37-56

چکیده

  سیاست شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی‌شدن نفت، یکی از موضوعات بحث‌برانگیز تاریخ روابط خارجی ایران در عصر پهلوی دوم است؛ زیرا این کشور که مدعی حمایت از جنبش‌های ضدامپریالیستی بود، نه‌تنها از دولت ...  بیشتر سیاست شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی‌شدن نفت، یکی از موضوعات بحث‌برانگیز تاریخ روابط خارجی ایران در عصر پهلوی دوم است؛ زیرا این کشور که مدعی حمایت از جنبش‌های ضدامپریالیستی بود، نه‌تنها از دولت مصدق در برابر بلوک غرب یعنی انگلیس و آمریکا حمایت نکرد، بلکه با اعمال سیاست‌های تقابلی، زمینه را برای نابودی این نهضت نیز فراهم آورد. هدف از این پژوهش، بررسی سیاست‌های شوروی و حزب توده است که مبتنی بر نوعی صبر همراه با حمایت‌نکردن از نهضت ملی‌شدن نفت ایران بود و دلایل آن با ارائه‌ شاخص‌ها و ادله‌ تجربی تبیین می‌شود. نویسنده در این پژوهش به‌منظور تقویت فرضیه‌ خود مبنی بر سیاست غیرحمایت‌گرایانه شوروی و حزب توده در قبال نهضت ملی از روش توصیفی‌- تحلیلی بهره گرفته است.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 951.22 K

روابط خارجی ایران و فرانسه در چهارچوب نظریه نظام جهانی (با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798 میلادی)

سجاد رستمی

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 57-78

چکیده

  در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرت‌های مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست ...  بیشتر در قرن نوزدهم میلادی، ایران در کانون سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ قرار داشت که در واقع بیانگر اهمیت راهبردی این سرزمین به‌منظور تأمین و تضمین منافع قدرت‌های مزبور بود. هدف از پژوهش حاضر آن است که سیاست خارجی ایران و فرانسه را بر اساس نظریه نظام جهانی و با تأکید بر بازه زمانی 1848-1798م. بررسی کند که هم‌زمان با دوره سلطنت فتحعلی شاه و محمد شاه قاجار بود. پرسش اصلی این است که چه مؤلفه‌ها و عواملی در تعیین و تنظیم سیاست خارجی ایران و فرانسه در زمان یادشده تأثیرگذار بودند؟ آیا از سرگیری روابط خارجی ایران و فرانسه در دوره قاجار بر پایه نگرش و منافعی مشترک انجام گرفت؟ یافته‌های تاریخی از اهداف واحد، خواسته­های مشترک و تعقیب منافع دوسویه از طرف این دو کشور حکایت می‌کنند؛ اما با توجه به بررسی‌های انجام‌شده می‌توان چنین اظهار کرد که منافع کشورهای نیمه‌مستقل همچون ایران در راستای موقعیت دولت‌های مرکزی و پیرامونی در نظام جهانی و همچنین در ارتباط با رقابت قدرت‌های بزرگ تعریف می‌شد و بنا بر این، مناسبات دو کشور ایران و فرانسه در تمام جنبه‌های سیاست خارجی بر اساس گزاره وابستگی تعیین و تنظیم می‌گردید.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 776.15 K

تحلیل سیر تاریخی دیپلماسی بین‌المللی ورزش ایران در دوره پهلوی دوم

آرمان طاهری نامقی؛ مرتضی دوستی پاشاکلایی

دوره 22، شماره 88 ، مهر 1400، ، صفحه 121-142

چکیده

  دیپلماسی ورزش با تمرکز بر رویدادهای ورزشی، عرصه منحصربه‌فردی را برای ملت میزبان فراهم می‌سازد تا دیپلماسی عمومی‌اش را به کار گیرد و همین امر موجب شده است که در دیپلماسی کشورها به جایگاه ورزش توجهی ...  بیشتر دیپلماسی ورزش با تمرکز بر رویدادهای ورزشی، عرصه منحصربه‌فردی را برای ملت میزبان فراهم می‌سازد تا دیپلماسی عمومی‌اش را به کار گیرد و همین امر موجب شده است که در دیپلماسی کشورها به جایگاه ورزش توجهی ویژه‌ شود. هدف پژوهش حاضر، تبیین تحولات در عرصه دیپلماسی بین‌المللی ورزش ایران در دوره پهلوی دوم است. فرضیه مطرح این است که اصلی‌ترین عامل در این تحولات، عامل سیاسی بود. این پژوهش، ضمن درنظرداشتن جنبه کیفی موضوع با رویکرد کاربردی و روش کتابخانه‌ای همراه با بهره‌مندی از شیوه داده‌محور دریافت که تحولات سیاسی در این دوره از جمله ورود مدرنیته به ایران که در گرو بهبود تعاملات اجتماعی طی سفر دولتمردان به اروپا و بهبود روابط ایران با کشورهای غربی بود، تغییرات اساسی پیدا کرد و روابط اجتماعی- سیاسی ایران با کشورهای غربی موجب بهبود و پیشرفت عرصه بین‌المللی ورزش ایران شد؛ زیرا در این دوره، با قرارگرفتن ورزش در عرصه دیپلماسی، از آن به‌عنوان سرگرمی و ابزاری در دست حکومت، جهت نشان‌دادن قدرت و برتری استفاده می‌شد.

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 1.02 M

سیاست‌های انگلستان از نگاه اندیشمندان ایران و عثمانی در نیمۀ دوم قرن نوزدهم میلادی

غلامعلی پاشازاده

دوره 22، شماره 87 ، تیر 1400، ، صفحه 57-68

چکیده

  ایران و عثمانی، در قرن نوزدهم میلادی به‌طور هم‌زمان، با برنامه‌های استعماری دولت انگلیس مواجه بودند که به‌دنبال گسترش نفوذ و تحکیم موقعیت خود در مقابل رقیبان استعماری مانند روسیه و فرانسه بود و همین ...  بیشتر ایران و عثمانی، در قرن نوزدهم میلادی به‌طور هم‌زمان، با برنامه‌های استعماری دولت انگلیس مواجه بودند که به‌دنبال گسترش نفوذ و تحکیم موقعیت خود در مقابل رقیبان استعماری مانند روسیه و فرانسه بود و همین امر موجب شد تا اندیشمندان دو جامعه در مورد مناسبات با دولت انگلیس تأمل کنند و راهکارهایی را در این عرصه به دولتمردان خود ارائه دهند. نحوۀ رویکرد این اندیشمندان به سیاست‌های انگلستان مسئله‌ای است که در پژوهش حاضر با مطالعۀ موردیِ اندیشه‌های میرزا یوسف خان مستشارالدوله از ایران و نامق کمال از عثمانی بررسی تطبیقی خواهد شد. هر دو نفر آنها در نیمۀ دوم قرن نوزدهم به مناسبات با انگلستان توجه کردند؛ بنابراین، در پژوهش حاضر با مطالعۀ تطبیقی اندیشه‌های آنان، به این پرسش پاسخ داده می‌شود که دو اندیشمند مورد بحث در مورد مناسبات با دولت انگلستان چه ویژگی‌های مشترکی به لحاظ فکری دارند؟ حاصل پژوهش نشان می‌دهد که مشکلات همسان دو جامعه در عرصۀ بین‌المللی به‌رغم اختلاف‌های دو دولت، اندیشمندان آنها را به دیدگاه‌هایی مشترک در مورد انگلستان سوق داده بود.  

---

• مشاهده مقاله
• اصل مقاله 797.94 K